Filozofia
-
Pozytywizm i neopozytywizm w Szkole Lwowsko-Warszawskiej (SLW1)
Obrazek: Lwów przed 1924 r., widok z wieży ratusza Pozytywizm i neopozytywizm w Szkole Lwowsko-Warszawskiej (i w ogóle w Polsce), to pierwszy, z trzech, wpis dotyczący rozważań, czy można mówić o programie Szkoły jako pokaźnym fragmencie klasycznie pojmowanego neopozytywizmu lub też nazywać go wprost “polskim neopozytywizmem”. Program neopozytywistów, jeśli nawet nie wyznaczał jednoznacznie i zdecydowanie twórczości polskiej filozofii tego okresu w całości, to przynajmniej był obecny w teoriach znakomitej czołówki twórców deklarujących przynależność do SLW. Logiczno – analityczne i empiryczne nastawienie (co stanowiło główny rys neopozytywizmu, zwanego też logicznym empiryzmem), “zapuściło korzenie” na dość długo w filozofii polskiej, a niektóre trendy tego nurtu przetrwały nawet po dziś dzień. Pod względem…
-
Jaka jestem? Ocena a opis. Samouwielbienie
Jaka jestem? Ocena a opis. Sylwia pyta: “Kiedyś czytałam, że nie do końca jest pewne, czy jesteśmy tacy, jak o sobie myślimy, czy raczej tacy, jak myślą o nas inni”. Gdyby człowiek był taki, jak go odczytują ludzie, to byłby na dziesiątki, setki, a może i tysiące sposobów. Byłby – jak ja to mówię – „pokawałkowany”, a nie jakąś spójną całością. Wyłoniłaby się charakterystyka taka, że zdawałoby się – są to różne osoby. Każdy człowiek inaczej mnie odbiera. Niektórzy – podobnie, ale nie identycznie. Czyli tę samą cechę mogłabym mieć i nie mieć zarazem lub – jak na suwaku – cecha ta przejawiałaby się od minusa (zupełny brak) poprzez neutralność do plusa. Jaka…
-
Zasada przyczynowości i związek przyczynowy
Zasada przyczynowości jest jedną z zasad determinizmu. Posiada ona różne sformułowania. Natomiast związek przyczynowy (którego pełna nazwa brzmi: związek przyczynowo-skutkowy) jest to związek zachodzący między przyczyną i skutkiem. 1. Zasada przyczynowości i jej sformułowania Poniżej rozpatrzone zostaną trzy z nich, najczęściej spotykane. (1) Każde zjawisko ma swoją przyczynę, a każda przyczyna ma swój skutek. (2) Każde zjawisko występuje w podwójnej roli (pełni dwie funkcje): najpierw pojawia się jako skutek (wcześniejszego zjawiska), a następnie staje się przyczyną (późniejszego zjawiska). (3) Łańcuchy przyczynowo-skutkowe są nieograniczone, to znaczy nie ma pierwszych przyczyn (czyli zjawisk, które same przyczyn nie posiadają) oraz nie ma ostatnich skutków (czyli zjawisk, które nie rodzą żadnych skutków). Te trzy sformułowania zawierają…
-
Determinizm w fizyce i filozofii
Obrazek: Eksperyment z dwiema szczelinami Determinizm w fizyce i filozofii jest dość istotnym zagadnieniem, rozważanym od początków filozofii europejskiej oraz od czasów nowożytnej fizyki. Determinizm w fizyce i filozofii rzutuje na pojmowanie determinizmu w pozostałych naukach. 1. Stanowisko determinizmu Determinizm głosi dwie zasady: (1) zasadę prawidłowości, według której wszystkie zjawiska zachodzące w świecie podlegają prawom (nie ma zjawisk nieprawidłowych) (2) zasadę przyczynowości (przyczynowo-skutkową), zgodnie z którą każde zjawisko ma swoją przyczynę, a każda przyczyna ma swój skutek. (Nie ma zjawisk bezprzyczynowych i bezskutkowych). Definicja determinizmu brzmi zatem: determinizm głosi, że wszystko jest wyznaczone przez przyczyny i prawa. Za twórcę determinizmu uważa się Demokryta (V/IV w. p.n.e.), według którego wyjaśnić jakieś zjawisko, to podać jego przyczynę oraz prawa, na mocy których…
-
Weltanschauung, czyli światopogląd Hitlera (RzN5)
Weltanschauung, czyli światopogląd Hitlera zaprząta umysły licznych historyków, filozofów i politologów przez wiele dziesięcioleci. Nieustannie dodawane są nowe rewelacje czy odkrywane nowe elementy, składowe fundamentalnych przekonań Adolfa Hitlera, czyli podstaw, na których zbudowana została zbrodnicza ideologia nazistowskich Niemiec. Waga światopoglądu w ideologii Hitlera Zarówno Adolf Hitler, jak i Alfred Rosenberg (jeden z głównych ideologów Rzeszy) mieli skłonność do używania terminu “światopogląd” (Weltanschauung), kiedy faktycznie mieli na uwadze ideologię. Pragnęli bowiem podkreślić indywidualny stosunek człowieka do otaczającego świata postrzeganego subiektywnie, jaki zawiera się w pojęciu “światopogląd”, choćby w jego prymitywnym pojmowaniu, podczas gdy ideologia zazwyczaj rozumiana jest jako zapatrywania żywione zbiorowo. Chodziło oczywiście o to, by poglądy zwolenników dostarczały im samym poczucia zwartości i pewności,…
-
Czy możliwe są podróże w czasie?
Obrazek: Tunel czasoprzestrzenny Stale podróżujemy w przestrzeni, przemieszczając się z miejsca na miejsce. Zachodzi jednak pytanie: czy możliwe są podróże w czasie – zarówno w przyszłość jak zwłaszcza w przeszłość? Pytanie to nabrało rozgłosu dzięki książce Herberta G. Wellsa „Wehikuł czasu” opublikowanej pod koniec XIX stulecia. Podróże w przeszłość Dzięki teorii względności (STW oraz OTW) problem jest łatwy do rozwiązania jeśli chodzi o podróżowanie w przyszłość, gdyż dylatacja czasu (obu odmian) umożliwia podróżowanie w przyszłość (zob. paradoks ojca i syna). Natomiast zasadnicze znaczenie ma pytanie: czy możliwe są podróże w przeszłość. Słynny matematyk i logik Kurt Gödel wykazał w roku 1949, że OTW dopuszcza możliwość podróżowania w przeszłość, czyli istnienia tzw. pętli…
-
Czy czas i przestrzeń są absolutne i obiektywne
Rozważania nad naturą czasu i przestrzeni skupiły się wokół pytania, czy czas i przestrzeń są absolutne i obiektywne. W odpowiedzi na to pytanie – ukształtowały się 3 główne stanowiska: 1. Stanowisko Newtona (fizyki klasycznej): czas i przestrzeń są absolutne i obiektywne. „Absolutne” dla Newtona to niezależne od czegokolwiek, tzn. samodzielne w swym istnieniu (samoistne). „Obiektywne” – to znaczy niezależne od świadomości ludzkiej. Absolutność – pociąga – obiektywność. 2. Stanowisko Kanta: czas i przestrzeń są absolutne (ale w innym sensie niż wg Newtona) i subiektywne. „Absolutne” według Kanta – to niezmienne, wrodzone, aprioryczne – czyli niezależne od doświadczenia. „Subiektywne” – czas i przestrzeń to nie są cechy Wszechświata, to formy naszych zmysłów,…
-
Ogólna teoria względności (OTW)
Obrazek: Trójkąt Riemanna na sferze oraz trójkąt Euklidesa na płaszczyźnie Ogólna teoria względności (OTW), opracowana przez Alberta Einsteina w 1915 r., ustaliła nowe fundamentalne własności czasu i przestrzeni (czasoprzestrzeni). Główną z nich jest zależność czasu i przestrzeni od rozkładu i gęstości materii: w pobliżu wielkich mas czasoprzestrzeń jest zakrzywiona dodatnio, czyli jest czasoprzestrzenią Riemanna. Zamiast: zakrzywienie czasoprzestrzeni można też mówić: krzywizna czasoprzestrzeni. Czasoprzestrzeń Bernharda Riemanna różni się od czasoprzestrzeni Hermanna Minkowskiego tym, że czasoprzestrzeń Minkowskiego jest płaska, niezakrzywiona, euklidesowa (ściślej mówiąc jest “pseudoeuklidesowa”, prawie euklidesowa, gdyż współrzędne przestrzenne występują w niej ze znakiem +, natomiast przestrzenna czasowa – ze znakiem –); a czasoprzestrzeń Riemanna jest zakrzywiona, nieeuklidesowa. Zakrzywienie czasoprzestrzeni może być dodatnie…
-
Szczególna teoria względności (STW)
Obrazek: ślimak przyśpiesza do prędkości światła, ale niestety jej nie osiągnie, gdyż – w odróżnieniu od kwantu światła – posiada masę spoczynkową Szczególna teoria względności (STW), zbudowana przez Alberta Einsteina w 1905r., zawiera nowe wyniki dotyczące czasu i przestrzeni, które można ująć w następujących punktach: 1. Kontrakcja (skrót) Lorentza, 2. Dylatacja (spowolnienie) czasu, 3. Czasoprzestrzeń Minkowskiego, 4. Stożek świetlny, 5. Interwał czasoprzestrzenny, 6. Wielkości absolutne i względne w STW. 1. Kontrakcja (skrót) Lorentza Kontrakcja, czyli skrót Lorentza dotyczy przestrzeni, którą może reprezentować (jednowymiarowo) długość ciała L. Długość ciała L zależy od prędkości V, z jaką to ciało się porusza: im ciało porusza się szybciej, tym jest krótsze. Rozmiar ciała równoległy do ruchu skraca się zgodnie z wzorem: L1 – długość ciała w ruchu LO –…
-
Światopogląd i filozofia w Rzeszy Niemieckiej (RzN4)
Światopogląd i filozofia w Rzeszy Niemieckiej odegrały ogromną rolę w tworzeniu ruchu narodowosocjalistycznego, budowaniu jego siły i skuteczności, w ujarzmieniu wielu milionów umysłów niemieckich mężczyzn i kobiet, a także dzieci. Dlatego zagadnieniu temu postaram się poświęcić kilka kolejnych Wpisów w bloku tematycznym (Welt): Weltanschauung (światopogląd) Hitlera oraz czołowych nazistów: idee, ideologie, mity… Adolf Hitler w Mein Kampf pisał: Idee i systemy filozoficzne, jak również ruchy oparte na zdecydowanych podstawach duchowych, prawdziwe czy nie, nie mogą być przezwyciężone przez zastosowanie siły na pewnym etapie, z wyjątkiem jednej sytuacji. Mianowicie, gdy użycie siły jest w służbie nowej idei lub światopoglądu, który zapłonie nowym ogniem. Idea, ideologia Partia Hitlera, jak wszystkie inne, miała także…
