Powstanie medycyny współczesnej i jej rozwój. Dyscypliny

Powstanie medycyny współczesnej i jej błyskotliwy rozwój przypada dopiero na drugą połowę XIX i początek XX wieku.

Medycyna (łac. medicina – sztuka leczenia), jako sztuka leczenia chorych, znana była i stosowana już w starożytności (Hipokrates, Celsus, Galen), a nawet w społeczeństwach pierwotnych, lecz nie nosiła znamion dyscypliny naukowej. W zasadzie była niewyodrębnioną dziedziną, łączoną z szeroko pojętą wiedzą. Starożytna i średniowieczna medycyna, głęboko osadzona w religijnych wierzeniach, miała wiele wspólnego z magią i znachorstwem.

Medycyna naukowa

W XVIII–XIX w. poczęła wyzwalać się z tych ograniczeń i raczkować w stronę medycyny racjonalnej. Prawdziwy jej rozkwit przypada dopiero na drugą połowę XIX i początek XX w., kiedy porzuciła swój filozoficzno – przyrodniczy charakter i powoli zaczęła nabierać cech dyscypliny naukowej, wykorzystującej doświadczenie, obserwację i eksperyment.

Współczesna medycyna, zwana naukową, zajmuje się zdrowiem i chorobą człowieka, zapobieganiem i leczeniem chorób w sposób racjonalny, kompleksowy, opierając się na najnowszych zdobyczach naukowo-technicznych.

Skok w rozwoju medycyny (koniec XIX w.) związany był z osiągnięciami (odkryciami i wynalazkami) w innych dyscyplinach naukowych. Dzięki rozwojowi nauk szczegółowych: chemii, fizyki, biologii oraz techniki – metody rozpoznawania chorób i ich leczenia uległy radykalnej zmianie. Należy zatem podkreślić, że do rozwoju medycyny przyczynili się nie tylko medycy, lecz także uczeni innych kierunków.

Nie jest to nauka jednorodna, lecz wiedza o bardzo szerokim spektrum; lekarz musi wykazać się znajomością organizmu człowieka (anatomia, fizjologia), także ogólnych praw nauk przyrodniczych, a dodatkowo – zręcznością. Nowoczesna medycyna jest zarówno nauką przyrodniczą jak i humanistyczną, praktyczną i teoretyczną. W dziejach różnie bywała postrzegana, raz jako nauka, innym razem jako sztuka; łączona to z religią, to z filozofią, a jeszcze i dziś, w XXI w., opinie, co do jej charakteru i zaklasyfikowania, bywają podzielone.

Działy i podziały medycyny

Do przełomu XIX i XX w. znane były trzy główne działy medycyny:

interna
chirurgia
położnictwo.

Wraz z szybko postępującym rozwojem nauk medycznych, poczęły wyodrębniać się kolejno nowe kierunki.

W podstawowych naukach medycznych, obok anatomii i fizjologii [zob. Wpisy Anatomia oraz Fizjologia], pojawiły się m.in.:

epidemiologia
immunologia
higiena
genetyka (tj. medycyna molekularna).

Z kolei w klinicznych naukach medycznych (poza interną i chirurgią) powstały np.:

pediatria
dermatologia
psychiatria
neurologia
okulistyka
z położnictwa – ginekologia
stomatologia.

Interna z czasem także poczęła się dzielić na węższe specjalizacje:

Szkielet człowieka i mięśnie

chorób dróg oddechowych
serca i naczyń krwionośnych
krwi
przemiany materii i gruczołów dokrewnych
układu trawienia
narządu ruchu
alergii
chorób zakaźnych.

Zachodziły zarówno procesy dyferencjacji, jak też integracji. Przykładem może być współczesna otorynolaryngologia, która powstała z

otologii, zajmującej się chorobami uszu i słuchu – wyłonionej z chirurgii
rynologii, leczącej choroby nosa – wyłonionej z interny oraz
laryngologii, zajmującej się leczeniem gardła i krtani.

Podziały i wyłanianie się nowych nauk medycznych dokonywały się ze względu na:

powiązanie z układem lub narządem, którym się zajmowały (np. dermatologia, okulistyka);
krąg osób, który obejmowały (pediatria, ginekologia, geriatria);
sposób postępowania leczniczego lub diagnostycznego (chirurgia, ortopedia czy radiologia).

Na zapotrzebowanie społeczne powstały działy medycyny z pogranicza medycznej wiedzy podstawowej i klinicznej, np. medycyna:

przemysłowa
sądowa
kosmiczna
morska
nuklearna i in.

Medycyna przemysłowa

Medycyna przemysłowa, jako specjalna gałąź, powstała w trosce o ludzi pracy. Dba o to, aby technologia produkcji oraz organizacja pracy nie były zbyt niebezpieczne dla zdrowia i życia pracownika. Do poprawy stanu zdrowia przyczynił się niewątpliwie – opracowany wg zaleceń medycyny przemysłowej – społeczny program bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP), dzięki czemu ograniczona została liczba wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Także dwudziestowieczna automatyzacja procesów produkcji miała wpływ na zmniejszenie liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych, ale spowodowała z kolei większą zachorowalność na choroby nerwowe i psychonerwice.