Psychiatria

Obrazek: Narrenturm (Wieża Głupców) w Wiedniu
Psychiatria (gr. psyche – dusza), jest dziedziną medycyny, kryjącą wciąż jeszcze najwięcej tajemnic. Do XX w. wiedza o chorobach psychicznych była znikoma. Jedni upatrywali jej podłoża w zaburzeniach życia duchowego, inni – w zaburzeniach somatycznych. Głównym sposobem postępowania do XIX w. było izolowanie chorego, a w razie potrzeby spętanie, związanie, przykucie, zakucie w kajdany; w XIX w. stosowano raczej samą izolację.

Choroby psychiczne – najpóźniej rozpoznawane i leczone

Dopiero w XX wieku zapoczątkowano aktywny sposób leczenia chorób psychicznych. Pierwszą lecznicę  Klinikę „Burghölzli” dla psychicznie chorych otwarto w 1865 r. w Zurychu, był to jednocześnie akademicki ośrodek badawczy. Klinika jest czynna do dziś, a doświadczenie zdobywali tam najsławniejsi psychiatrzy, także z terenów polskich

Niektórzy twierdzą, że najstarszym budynkiem, w którym zapoczątkowano leczenie chorych umysłowo jest słynne “Narrenturm” (czyli Wieża Głupców, obecnie na terenie kampusu uniwersyteckiego w Wiedniu) [Zob. obrazek wyróżniający do postu]. Okrągły budynek, w którym umieszczano więźniów, umysłowo i psychicznie chorych oraz tzw. wyrzutków społecznych rzeczywiście zbudowano w 1784 roku, ale nie spełniał on warunków koniecznych do leczenia, a jedynie do przetrzymywania ludzi, w zasadzie jako więźniów; nie był na przykład podłączony do kanalizacji itp. Dlatego już w 1796 r. za panowania cesarza Franciszka II budynek ten został zamieniony na muzeum.

W 1899 r. niemiecki psychiatra Emil Kraepelin dokonał klasyfikacji chorób psychicznych; wiele z nich opisał. Założył także w Monachium „Niemiecki Instytut Badawczy Psychiatrii” w 1917 r.

Z psychiatrii klinicznej, znany niemiecki psychiatra i filozof Karl Jaspers, wyodrębnił nową specjalizację – psychopatologię.

Wyłonił się także nowy kierunek – psychoanaliza, za sprawą austriackiego psychiatry i neurologa, Sigmunda Freuda. Opracował on nową metodę diagnozy i terapii zaburzeń psychicznych, zakładającą wpływ popędów (głównie libido) i wydarzeń traumatycznych z okresu wczesnodziecięcego na nerwice. Terapia polegała na uświadomieniu pacjentowi tych czynników oraz na ich analizie przez lekarza.

Rodzaje terapii

Jeden z austriackich psychiatrów Herman Simon (1923 r.) wprowadził terapię pracą, a inny, Manfred Sakel, w 1933 r. (od 1937 r. w USA) zastosował tzw. wstrząsy insulinowe do leczenia schizofrenii. W 1935 r. węgierski psychiatra Ladislaus von Meduna – zastosował wstrząsy kardiazolowe. W latach 1937–1939 włoscy psychiatrzy Ugo Cerletti i Lucio Bini wprowadzili leczenie elektrowstrząsami nieorganicznych chorób psychicznych. (Zaburzenia psychiczne organiczne to np. następstwa miażdżycy naczyń mózgowych lub kiła mózgu).

Przez krótki czas stosowano metodę chirurgiczną – leukotomię. W 1935 r. neurolog portugalski Antonio Moniz (profesor uniwersytetu w Lizbonie, laureat Nagrody Nobla w 1949) zapoczątkował psychochirurgię, a rok później pierwszy wykonał leukotomię. Polegała ona na przecięciu włókien nerwowych białej substancji płata czołowego mózgu (prowadzących impulsy z płatów czołowych do wzgórza), lecz metoda ta została zaniechana, z uwagi na niebezpieczne jej skutki.

Sytuacja w psychiatrii poprawiła się nieco po wprowadzeniu leków psychotropowych.

Najpierw była to chloropromazyna do leczenia schizofrenii, zastosowana (w 1952 r.) przez francuskich psychiatrów Jeana Delay’a i Pierre’a Denikera. W następnych latach wprowadzono szereg innych leków neuroleptycznych (gr. neuron – nerw, lepsis – ujęcie), uspokajających i antydepresyjnych, które początkowo wydawały się dużym krokiem w postępie leczenia zaburzeń psychicznych.

W latach późniejszych zaczęto krytykować ich stosowanie, zwłaszcza przez dłuższy czas, powodują one bowiem uzależnienia, a niekiedy inne niepożądane skutki uboczne, np. zaburzenia ruchowe. Z czasem zaczęto produkować środki coraz bezpieczniejsze, choć niestety leczące tylko objawy. Ich stosowanie nie likwiduje zazwyczaj przyczyn choroby, lecz pozwala na okresy względnie dobrego samopoczucia chorego oraz jego krótsze pobyty w szpitalu; łagodzą także i skracają ostre fazy choroby.

Nadal stosowano ergoterapię (terapię zajęciową) i elektrowstrząsy, a także nowsze metody: leczenie snem oraz psychoterapię.

Terapia psychicznie chorych niewątpliwie weszła w nową fazę, zniknęły przytułki a powstały kliniki psychiatryczne, gdzie podejmuje się trudne wysiłki naukowo-badawcze i terapeutyczne. Do poznania patologicznej anatomii mózgu istotnie przyczynił się niemiecki psychiatra (od 1912 r. kierownik katedry psychiatrii we Wrocławiu) Alois Alzheimer, który opisał m.in. porażenia, epilepsję, arteriosklerozę mózgu oraz choroby mózgu typowe dla wieku starczego (postępująca degeneracja kory mózgowej u starszych osób, nazwana została jego imieniem).

Czy terapia genowa może być ratunkiem dla chorych psychicznie?

Nadal jednak istnieje przekonanie (także wśród lekarzy) potwierdzone praktyką, o nieuleczalności chorób psychicznych i neurologicznych. Sytuacja ta wynika z niedostatecznego poznania funkcji i struktury mózgu oraz braku pewności, co do patogenezy tych chorób.

Współcześni psychiatrzy wciąż mają trudności z rozpoznaniem choroby, ponieważ często te same (lub podobne) objawy towarzyszą różnym chorobom. Zdarzają się nawet psychiatrzy i neurolodzy, którzy pewnych typów schorzeń nie znają. A inni klasyfikują tę samą chorobę jako neurologiczną bądź neurologiczno-psychiczną.

Dodatkowym utrudnieniem bywa często brak kontaktu werbalnego z chorym, a także konieczność długiej obserwacji przed postawieniem diagnozy. Wielką nadzieję budzą (podobnie jak w innych nieuleczalnych chorobach) osiągnięcia genetyków, a więc genowej eliminacji chorób psychicznych.

Ilustracje

Klinika Burghölzli – źródło: Wikimedia Commons
Emil Kraepelin – źródło: Wikimedia Commons
Halucynacje – źródło: Wikimedia Commons
Obrazek wyróżniający, Narrenturm w Wiedniu – źródło: Wikimedia Commons