Hedonizm - wprowadzenie
Filozofia

Hedonizm – wprowadzenie (He1)

Obrazek: Cyrena, ruiny sanktuarium Apolla
Hedonizm – wprowadzenie. Arystyp
mówił: A rzeczą chwalebną nie jest odmawiać sobie przyjemności, lecz umieć nad nimi panować i nie być ich niewolnikiem.

Wyjaśnienie pojęcia

Hedonizm (gr. hedone – przyjemność, rozkosz) – filozoficzna doktryna etyczna uznająca przyjemność za najwyższe dobro (lub jedyne), cel życia i naczelny motyw ludzkiego postępowaniato dążenie do przyjemności, a unikanie cierpienia.

Hedonizm jest ogólnym określeniem doktryn uznających przyjemność za coś pozytywnego, co buduje szczęście, co jest dobrem samym w sobie, i co jest motorem ludzkiego działania.

 Powstanie doktryny

Sofiści, z gr. sophistés (sofista – sophist), to mądrzy ludzie, często wędrowni nauczyciele z grupy filozofów, przygotowujący młodych ludzi do pełnienia publicznych funkcji, nauczając retoryki, filozofii, polityki, etyki. Głosili sensualizm i relatywizm w filozofii. Najsłynniejszymi sofistami byli Protagoras i Gorgiasz. Często byli krytykowani za stosowanie sofizmatów: rozumowania na pozór poprawnego, które miało wykazać prawdziwość jakiejś fałszywej tezy. Także, za pobieranie pieniędzy za nauczanie i inne.

Najbardziej krytyczny wobec sofistów był Platon. Zupełnie niesłusznie (jak usłyszałam kiedyś w telewizji) nazwany został sofistą Sokrates i to najbardziej znanym. Owszem,  Sokrates pobierał pieniądze za nauczanie, ale tylko początkowo, zresztą taka forma nauczania była wtedy (V/IV w. p.n.e.) powszechna. Nie stosował jednak innych sztuczek, które przypisywane są typowym sofistom. Ponadto również ich krytykował.

Hedonistyczna doktryna po raz pierwszy sformułowana została przez Arystypa z Cyreny (ok. 435–350 p.n.e.) – twórcę szkoły cyrenajskiej. Należy zaznaczyć, że była to jedna z pierwszych koncepcji etycznych, po sokratejskiej i demokrytejskiej (powstałych niemal równocześnie), nie licząc sofistów, którzy też formułowali reguły postępowania etycznego.

Był to okres rozkwitu państwa – zwany oświeceniem greckim, okres budowania demokracji, ale i chaosu powodowanego wojnami peloponeskimi (Aten i Sparty), także ciągłego zagrożenia ze strony potęgi Persów. Po kapitulacji Aten (404 r. p.n.e.), a więc po upadku greckiego „polis” i (kolejnym) przemieszaniu się kultur, pojawiło się zapotrzebowanie na nową filozofię.

Pewnego razu, Arystyp z Cyreny, udał się na igrzyska olimpijskie i tam spotkał ucznia Sokratesa, a gdy wysłuchał o czym naucza sławny filozof, zapragnął go poznać i jego nauki. Popłynął więc do Aten. Uchodził za dość niezależnego ucznia; krytykowany był przez niektórych słuchaczy z kręgu Sokratesa, a i wielu innych współczesnych mu filozofów. Ksenofont wypomina mu pobieranie opłat za nauczanie, a zdobywanie wiedzy za darmo. Co prawda Arystyp początkowo płacił Sokratesowi (jak utrzymuje Diogenes Laertios), ale w pewnym momencie Sokrates sam odmówił przyjmowania pieniędzy.

Szkoła cyrenajska

W swojej szkole, w Cyrenie, Arystyp skupiał wielu uczniów, szczególnie młodych, którym hasła afirmacji przyjemności bardzo się podobały.

Cyrena, w owych czasach należała do Grecji i nazywana była Kyrēnē. Obecnie miasto leży na północy Libii, kilkanaście kilometrów od Morza Śródziemnego, w prowincji  Cyrenajka.

Poprzednie filozofie czciły bohaterów, ludzi silnych, nienagannie moralnych, stawiających dobro państwa na czele (przed swoim).

Nowa etyka dawała również szanse ludziom słabym, ułomnym moralnie na zaakceptowanie siebie i swoich (często miernych) możliwości. Dawała im spełnienie poprzez budowanie szczęścia na “cegiełkach” przyjemności. W dodatku, przyjemności możliwych do osiągnięcia dla wszystkich: dla silnych i słabych, dla bogatych i biednych.

 

Podobieństwa i różnice

Pierwsze rozróżnienie, to hedonizm zdecydowany (skrajny) Arystypa i umiarkowany późniejszego, wybitnego kontynuatora tej doktryny etycznej – Epikura. Obaj posługiwali się tym samym określeniem hedone, ale każdy z nich – na podstawie tego pojęcia – skonstruował nieco inną “układankę” etyczną.

Jedynie bezpośredni uczniowie Arystypa uprawiali filozofię zgodną z założeniami mistrza, późniejsi przeformułowali ją w dość odmienne koncepcje. Szkoła cyrenajska bowiem, podzieliła się na kilka rozbieżnych kierunków. Pewne przesłanki hedonistycznej doktryny pojawiały się w nowożytnych teoriach filozoficznych, lub też ich podstawowe założenia zaczerpnięte zostały z hedonizmu.

Literatura
  • Copleston F., t. I, Historia filozofii, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1998.
  • Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, PWN, Warszawa 1982.
  • Krokiewicz A., Hedonizm Epikura, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1961.
  • Krokiewicz A., Etyka Demokryta i hedonizm Arystypa, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1960.
  • Reale G. 1994, t. I, t. III, Historia filozofii starożytnej, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1999.
  • Soldenhoff S., Wprowadzenie do etyki, PWN, Warszawa 1972.
  • Solomon R., Higgins K., Krótka historia filozofii, Prószyński i S-ka, Warszawa 1997.
  • Tatarkiewicz W., t. II, Historia filozofii, PWN, Warszawa 1968.
  • Vardy P., Grosch P., Etyka, Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c., Poznań 1995.

Iva Kalina, 06.07.2018

W kolejnych wpisach:

Arystyp z Cyreny – twórca hedonizmu (He2)
Hedonizm: następcy Arystypa  (He3)
wpis czwarty, to: Hedonizm Epikura (He4)
Hedonizm sceptyczny Montaigne’a (He5)
Utylitarystyczna koncepcja hedonizmu (He6)
Pragmatyzm, jako odmiana hedonizmu (He7)
Hedonizm współczesny (He8)

2 komentarze