Filozofia nauki
-
Do czego zmierza fizyka?
Do czego zmierza fizyka? Odpowiedź w swej ogólności może się wydać banalna: fizyka zmierza do pełnej unifikacji. W terminologii Alberta Einsteina znaczy to, że zmierza do zbudowania teorii logicznie najprostszej, tzn. takiej, z której zasad wynikałaby cała fizyka. W terminach współczesnej fizyki – zmierza do teorii wszystkiego, czyli teorii ostatecznej (Theory of Everything, oznaczanej w języku angielskim skrótem: TOE). Z takim ogólnym ujęciem zgadzają się wszyscy, tyle że nie wszyscy fizycy uznają ten cel za realny, w pełni osiągalny. Natomiast zasadnicze różnice dotyczą drogi, na której fizyka powinna ten cel osiągnąć lub chociażby przybliżyć. Obecnie można zarysować co najmniej dziesięć takich dróg. Ale na początku trzeba wspomnieć, co fizyka już osiągnęła…
-
Co mówi kot Schrödingera o mechanice kwantowej
Obrazek: Kot Schrödingera. Co mówi kot Schrödingera o mechanice kwantowej. Wielu uczonych wypowiada się na temat mechaniki kwantowej, a ich twierdzenia w tej kwestii różnią się i to od samego początku. Teoria mechaniki kwantowej została stworzona do badania mikroobiektów. Fizyka klasyczna nie sprawdzała się, bowiem nie dawała adekwatnego opisu mikroświata. Jednak od początku mechanika kwantowa (początek XX wieku) generowała całe mnóstwo problemów, trudności, kontrowersji oraz wzajemnej krytyki. [Poniższy wpis jest uzupełnieniem poprzedniego wpisu: Czym jest fizyka dla filozofii o pewne kwestie z mechaniki kwantowej]. Połączenie podmiotu z badanym przedmiotem W mechanice kwantowej nie daje się ściśle oddzielić tego, co badamy, od tego, kto bada i za pomocą czego bada. Czyli, nie…
-
Czym jest fizyka dla filozofii?
Obrazek: Mgławica Ślimak Czym jest fizyka dla filozofii? Każda nauka ma swoje osobliwości, dzięki którym jest interesująca dla innych nauk, dla nauki w ogóle, dla filozofii. Poniżej zostaną przedstawione te swoistości fizyki, które czynią ją atrakcyjną dla filozofii, zwłaszcza dla takich działów filozofii teoretycznej, jak ontologia, epistemologia oraz metodologia. Będzie tu zatem mowa o tym, czym jest fizyka dla filozofa. Pierwszą ważną cechą fizyki jest jej przynależność do nauk ścisłych, do których zalicza się także chemię, biologię molekularną, językoznawstwo matematyczne, ekonometrię, niektóre nauki techniczne oraz oczywiście logikę i matematykę. Dlaczego Anglosasi oraz Frankowie przez nauki (sciences) rozumieją w zasadzie tylko nauki ścisłe? Dlatego, że sądzą, iż tylko one dostarczają rzetelnej…
-
Adekwatne poznanie – szansą na przeżycie
Obrazek: Złudzenie, jakoby przedmioty posiadały barwę Wpis Adekwatne poznanie – szansą na przeżycie, jest jedynie szkicowym zarysowaniem zagadnienia. A dokładnie: czy adekwatne poznanie zwiększa szanse na przeżycie. Jeśli mierzyć sukces danego gatunku długością trwania, to człowiek, jako gatunek młody, nie może się pochwalić sukcesem życiowym. Natomiast wiele gatunków sinic i bakterii, których trwanie liczone jest w miliardach lat, należałoby uznać za gatunki, które odniosły prawdziwy sukces. Jeśli jednak za miarę sukcesu – jak to często bywa u ludzi – uznaje się dominację, to nasz gatunek należy do wielce udanych. Wprawdzie dominacja człowieka nad życiem na Ziemi nie jest tak wielka, jak to się wydaje na pierwszy rzut oka. Faktycznie dotyczy…
-
Twórczość w nauce: odkrywanie czy konstruowanie
Obrazek: W górach Ałtaj Twórczość w nauce: odkrywanie czy konstruowanie to dwa podejścia i stary spór o charakter twórczości naukowej. Pierwsze podejście można nazwać alternatywnym, drugie natomiast – komplementarnym. Podejście alternatywne jest podejściem tradycyjnym, szeroko rozpowszechnionym. Uwzględnia ono – jako możliwości skrajne – ujęcie twórczości naukowej w kategoriach bądź to odkrycia, bądź – konstrukcji. Pierwsze: odzwierciedla to, co znajduje się w obiektywnej rzeczywistości. Drugie: wytworzenie czegoś, co jeszcze nie istnieje (lub w każdym razie nie jest znane człowiekowi), na kształt wynalazczości technicznej. W pierwszym wypadku prawda naukowa jest „odkrywana”, w drugim natomiast – jest „wytwarzana”. Można zajmować także jakieś stanowiska pośrednie, zakładające, że na twórczość naukową i jej rezultat składają…
-
Prawdziwość i pewność wiedzy a sposób istnienia wartości
Wśród wartości cenionych przez ludzi szczególne miejsce zajmują wartości poznawcze, takie jak prawdziwość i pewność wiedzy. Nie znajdują się one jednak w centrum zainteresowań aksjologii. Aksjologia w większym stopniu skupia swe analizy na wartościach etycznych (takich jak dobro czy godność) oraz estetycznych (takich jak piękno czy wzniosłość). Prawdziwość i pewność wiedzy natomiast, zajmują centralne miejsce w epistemologii oraz wszelkich rozważaniach nad walorami poznawczymi wiedzy ludzkiej – we wszystkich jej historycznych i współczesnych odmianach[Zobacz mój wpis: Gatunki wiedzy ludzkiej]. Prawdziwość i pewność wiedzy Z kolei wśród wartości poznawczych, główna uwaga tradycyjnie skupiona jest na wartościach logicznych: prawdziwości oraz fałszywości. Nie docenia się natomiast, jak sądzę, drugiej – obok prawdziwości – znaczącej pozytywnej wartości…
-
Spór realizmu z antyrealizmem o status poznawczy teorii naukowych
Innym ważnym sporem metodologicznym (poza sporem indukcjonizmu z hipotetyzmem) jest spór realizmu z antyrealizmem o status poznawczy teorii naukowych. Stawia się pytanie: czy teorie (oraz modele) naukowe opisują – choćby w przybliżeniu – rzeczywistość, czy też jedynie porządkują nasze obserwacje i doświadczenia? Realizm Według realizmu poznawczego teorie naukowe nie stanowią dowolnej konstrukcji ludzkiego umysłu, lecz stanowią odkrycia rzeczywistych struktur istniejących w świecie. Stanowisko realizmu podlegało zmianom. Współczesny realizm naukowy różni się istotnie od realizmu naiwnego starożytnych filozofów greckich. Według ostatniego, świat jest taki, jaki się nam wydaje. Stanowisko to nie uwzględnia faktu, że zmysły często nas mylą. Dlatego obraz świata dostarczany przez zmysły jest bardzo powierzchowny. Nie uwzględnia on głębszej…
-
Spór indukcjonizmu z hipotetyzmem
Jednym z ważnych sporów we współczesnej metodologii nauk jest spór indukcjonizmu z hipotetyzmem o metodę nauk empirycznych. Indukcjonizm jako kierunek w metodologii nauki został zapoczątkowany przez Francisa Bacona (1561–1626), twórcę tzw. indukcji eliminacyjnej. Z kolei podstawowe założenia hipotetyzmu opracował Karl Popper (1902–1994) w swej pracy Logika odkrycia naukowego. Została ona opublikowana w 1934 r. pt. Logik der Forschung. 1. Według indukcjonizmu do praw i najważniejszych ustaleń w naukach empirycznych, dochodzi się na drodze indukcyjnego uogólniania faktów. Podobnie postępuje się w procesie zdobywania wiedzy potocznej, stosowanej w życiu codziennym. Kierunek ten reprezentowany był głównie przez neopozytywistów, w szczególności przez R. Carnapa. Zasadą poznania empirycznego, według indukcjonisty, jest reguła: obserwuj i uogólniaj…
-
Metodologia opisowa czy normatywna
Wpis metodologia opisowa czy normatywna dotyczy problemu jak opisywać naukę. Czy należy opisywać naukę taką, jaka ona jest faktycznie, czy też taką, jaka być powinna. Jest to spór o to, czy metodologia nauk powinna być metodologią opisową czy metodologią normatywną. Metodologia opisowa W XIX stuleciu metodolodzy, pragnąc stać na twardym gruncie historii nauki, starali się opisywać naukę w sposób czysto opisowy. Brali pod uwagę te metody dochodzenia do twierdzeń naukowych i metod ich uzasadniania, które uczeni faktycznie stosowali w swej praktyce badawczej. Taki charakter miały w szczególności idukcjonistyczna koncepcja nauki J.St. Milla oraz hipotetystyczna koncepcja nauki W.S. Jevonsa. W XX wieku uczeni doszli jednak do wniosku, że metodologia czysto opisowa…
-
Metodologia nauk
Obrazek: prof. Michał Heller, teolog, duchowny, filozof, fizyk i kosmolog po wykładzie Metodologia nauk to nauka o strukturze logicznej wiedzy naukowej i metodach stosowanych w nauce. Inaczej mówiąc, jest to nauka o sposobach dochodzenia do twierdzeń oraz sposobach ich sprawdzania. Metodologia nauk a naukoznawstwo W metodologii od dawna występują obok siebie dwa nurty badań: jeden nawiązuje do filozofii, drugi do logiki. Tradycyjnie metodologia była zazwyczaj uważana za część składową filozofii. Na równi z takimi działami jak ontologia, teoria poznania (gnoseologia), filozofia człowieka czy filozofia wartości. Również dzisiaj traktuje się ją niekiedy jako naukę filozoficzną, czyli filozofię nauki. Często także ujmowano metodologię jako pewien dział logiki: logiki stosowanej, pragmatycznej, praktycznej (logika…