Ontologia
ONTOLOGIA – (z gr. to on, ontos – byt, będący + logos – słowo, nauka) ogólnie, to nauka o tym, co jest, nauka o istnieniu, inaczej mówiąc, nauka o wszelkim bycie. Zadaniem ontologii jest formułowanie definicji pewnych terminów, opartych na analizie znaczenia, przysługującemu tym terminom w konkretnym języku. Ontologia zmierza do wyjaśnienia aparatu pojęciowego, którym posługuje się filozofia i który funkcjonuje również w życiu codziennym.
Termin “ontologia” w szerokim znaczeniu używany jest na określenie ogólnej teorii bytu. Obejmuje badania dotyczące:
- typologii przedmiotów istniejących w obrębie świata realnego,
- problemów tzw. modalności egzystencjalnych, czyli pojęć istnienia koniecznego, przypadkowego i możliwego.
Ontologia ma swoje podstawy w codziennym myśleniu potocznym. Jądrem myślenia potocznego jest tzw. zdrowy rozsądek, który polega na elementarnej racjonalności ludzi. Jest najniższym i najbardziej koniecznym w życiu codziennym stopniem rozumienia świata przez człowieka.
Filozof przyjmuje inne niż w myśleniu potocznym pojęcia, zwane kategoriami filozoficznymi. Termin “kategoria” oznaczał pierwotnie (u Arystotelesa) sposoby orzekania o bycie, a później oznaczał najogólniejsze rodzaje przedmiotów istniejących.
Iva Kalina, 26.05.2018
-
„Dlaczego jest raczej coś niż nic?”
Obrazek: Cząstki, fala (wizualizacja) „Dlaczego jest raczej coś niż nic?” oraz szczypta sceptycyzmu co do zasadności tego pytania. Słynne już pytanie Arystotelesa: „Dlaczego jest raczej coś niż nic”, które przywiodło do filozofii nie tylko jego, lecz także wielu innych filozofów (m.in. Leibniza i Heideggera), stanowi do dzisiaj jedną z głównych osi, wokół których toczą się dysputy filozoficzne [zob. tekst w ramce 1]. 1 Michał Heller tak to ujmuje: Są jednak pytania – można je uznać za ostateczne – które zachowują ważność na każdym etapie dociekań. Na przykład pytanie Leibniza, dlaczego istnieje raczej coś niż nic. Przy okazji trzeba wspomnieć, że w sprawie autorstwa omawianego pytania zdania są podzielone. Na ogół…
-
Człowiek: istota psychofizyczna. Stosunek ciała do duszy
Obrazek: Waga względna mózgu delfina zajmuje drugie miejsce, po człowieku Wpis Człowiek: istota psychofizyczna zawiera omówienie ważnego w filozofii problemu psychofizycznego, czyli stosunku materii do ducha, stosunku umysłu do mózgu lub też umysłu do ciała (ang. mind–body problem), a w religii – stosunku ciała do duszy. 1. Na czym polega problem psychofizyczny? Problem psychofizyczny to zagadnienie stosunku materii (zjawisk fizycznych, materialnych) do ducha (do zjawisk psychicznych, niematerialnych, idealnych, duchowych) w odniesieniu do człowieka. Zwykle określa się go jako problem stosunku umysłu do mózgu lub też stosunku umysłu do ciała (ang. mind–body problem). W tradycji religijnej problem psychofizyczny to problem stosunku ciała do duszy. Problemu tego nie uznają te stanowiska filozoficzne, które negują istnienie w człowieku bądź zjawisk fizycznych, bądź…
-
Spór determinizmu z finalizmem (teleologią)
Obrazek: Świat został stworzony przez Boga w sposób zamierzony i celowy (wyobrażenie) Spór determinizmu z finalizmem (teleologią) dotyczy charakteru porządku panującego w świecie oraz źródeł tego porządku. Stanowisko teleologii (finalizmu) finalizm, z gr. finis – koniec, końcowy stan, cel; teleologia – z gr. telos – cel, teleos – zmierzający do celu Drugim – obok indeterminizmu – przeciwnikiem determinizmu jest finalizm (zwany też teleologią). Finalizm głosi, że nie przyczyny i prawa, lecz cele wyznaczają przebieg zjawisk oraz porządek panujący w świecie. Głosi zatem zasadę powszechnej celowości W sformułowaniu św. Tomasza z Akwinu zasada celowości zawarta jest w stwierdzeniu: każde zjawisko ma swój cel, do którego zmierza, lub zmierzać powinno. Ostatnie słowa zasady dotyczą ludzi, którzy dysponując –…
-
Zasada przyczynowości i związek przyczynowy
Zasada przyczynowości jest jedną z zasad determinizmu. Posiada ona różne sformułowania. Natomiast związek przyczynowy (którego pełna nazwa brzmi: związek przyczynowo-skutkowy) jest to związek zachodzący między przyczyną i skutkiem. 1. Zasada przyczynowości i jej sformułowania Poniżej rozpatrzone zostaną trzy z nich, najczęściej spotykane. (1) Każde zjawisko ma swoją przyczynę, a każda przyczyna ma swój skutek. (2) Każde zjawisko występuje w podwójnej roli (pełni dwie funkcje): najpierw pojawia się jako skutek (wcześniejszego zjawiska), a następnie staje się przyczyną (późniejszego zjawiska). (3) Łańcuchy przyczynowo-skutkowe są nieograniczone, to znaczy nie ma pierwszych przyczyn (czyli zjawisk, które same przyczyn nie posiadają) oraz nie ma ostatnich skutków (czyli zjawisk, które nie rodzą żadnych skutków). Te trzy sformułowania zawierają…
-
Determinizm w fizyce i filozofii
Obrazek: Eksperyment z dwiema szczelinami Determinizm w fizyce i filozofii jest dość istotnym zagadnieniem, rozważanym od początków filozofii europejskiej oraz od czasów nowożytnej fizyki. Determinizm w fizyce i filozofii rzutuje na pojmowanie determinizmu w pozostałych naukach. 1. Stanowisko determinizmu Determinizm głosi dwie zasady: (1) zasadę prawidłowości, według której wszystkie zjawiska zachodzące w świecie podlegają prawom (nie ma zjawisk nieprawidłowych) (2) zasadę przyczynowości (przyczynowo-skutkową), zgodnie z którą każde zjawisko ma swoją przyczynę, a każda przyczyna ma swój skutek. (Nie ma zjawisk bezprzyczynowych i bezskutkowych). Definicja determinizmu brzmi zatem: determinizm głosi, że wszystko jest wyznaczone przez przyczyny i prawa. Za twórcę determinizmu uważa się Demokryta (V/IV w. p.n.e.), według którego wyjaśnić jakieś zjawisko, to podać jego przyczynę oraz prawa, na mocy których…
-
Czy możliwe są podróże w czasie?
Obrazek: Tunel czasoprzestrzenny Stale podróżujemy w przestrzeni, przemieszczając się z miejsca na miejsce. Zachodzi jednak pytanie: czy możliwe są podróże w czasie – zarówno w przyszłość jak zwłaszcza w przeszłość? Pytanie to nabrało rozgłosu dzięki książce Herberta G. Wellsa „Wehikuł czasu” opublikowanej pod koniec XIX stulecia. Podróże w przeszłość Dzięki teorii względności (STW oraz OTW) problem jest łatwy do rozwiązania jeśli chodzi o podróżowanie w przyszłość, gdyż dylatacja czasu (obu odmian) umożliwia podróżowanie w przyszłość (zob. paradoks ojca i syna). Natomiast zasadnicze znaczenie ma pytanie: czy możliwe są podróże w przeszłość. Słynny matematyk i logik Kurt Gödel wykazał w roku 1949, że OTW dopuszcza możliwość podróżowania w przeszłość, czyli istnienia tzw. pętli…
-
Czy czas i przestrzeń są absolutne i obiektywne
Rozważania nad naturą czasu i przestrzeni skupiły się wokół pytania, czy czas i przestrzeń są absolutne i obiektywne. W odpowiedzi na to pytanie – ukształtowały się 3 główne stanowiska: 1. Stanowisko Newtona (fizyki klasycznej): czas i przestrzeń są absolutne i obiektywne. „Absolutne” dla Newtona to niezależne od czegokolwiek, tzn. samodzielne w swym istnieniu (samoistne). „Obiektywne” – to znaczy niezależne od świadomości ludzkiej. Absolutność – pociąga – obiektywność. 2. Stanowisko Kanta: czas i przestrzeń są absolutne (ale w innym sensie niż wg Newtona) i subiektywne. „Absolutne” według Kanta – to niezmienne, wrodzone, aprioryczne – czyli niezależne od doświadczenia. „Subiektywne” – czas i przestrzeń to nie są cechy Wszechświata, to formy naszych zmysłów,…
-
Ogólna teoria względności (OTW)
Obrazek: Trójkąt Riemanna na sferze oraz trójkąt Euklidesa na płaszczyźnie Ogólna teoria względności (OTW), opracowana przez Alberta Einsteina w 1915 r., ustaliła nowe fundamentalne własności czasu i przestrzeni (czasoprzestrzeni). Główną z nich jest zależność czasu i przestrzeni od rozkładu i gęstości materii: w pobliżu wielkich mas czasoprzestrzeń jest zakrzywiona dodatnio, czyli jest czasoprzestrzenią Riemanna. Zamiast: zakrzywienie czasoprzestrzeni można też mówić: krzywizna czasoprzestrzeni. Czasoprzestrzeń Bernharda Riemanna różni się od czasoprzestrzeni Hermanna Minkowskiego tym, że czasoprzestrzeń Minkowskiego jest płaska, niezakrzywiona, euklidesowa (ściślej mówiąc jest “pseudoeuklidesowa”, prawie euklidesowa, gdyż współrzędne przestrzenne występują w niej ze znakiem +, natomiast przestrzenna czasowa – ze znakiem –); a czasoprzestrzeń Riemanna jest zakrzywiona, nieeuklidesowa. Zakrzywienie czasoprzestrzeni może być dodatnie…
-
Szczególna teoria względności (STW)
Obrazek: ślimak przyśpiesza do prędkości światła, ale niestety jej nie osiągnie, gdyż – w odróżnieniu od kwantu światła – posiada masę spoczynkową Szczególna teoria względności (STW), zbudowana przez Alberta Einsteina w 1905r., zawiera nowe wyniki dotyczące czasu i przestrzeni, które można ująć w następujących punktach: 1. Kontrakcja (skrót) Lorentza, 2. Dylatacja (spowolnienie) czasu, 3. Czasoprzestrzeń Minkowskiego, 4. Stożek świetlny, 5. Interwał czasoprzestrzenny, 6. Wielkości absolutne i względne w STW. 1. Kontrakcja (skrót) Lorentza Kontrakcja, czyli skrót Lorentza dotyczy przestrzeni, którą może reprezentować (jednowymiarowo) długość ciała L. Długość ciała L zależy od prędkości V, z jaką to ciało się porusza: im ciało porusza się szybciej, tym jest krótsze. Rozmiar ciała równoległy do ruchu skraca się zgodnie z wzorem: L1 – długość ciała w ruchu LO –…
-
Czas i przestrzeń a materia (On16)
CZAS I PRZESTRZEŃ A MATERIA: z tego zakresu tematycznego omówię następujące zagadnienia: 1. Czy istnieją byty nieprzestrzenne i pozaczasowe? 2. Problem istnienia próżni (i pustego czasu) oraz jego filozoficzne znaczenie W kolejnych wpisach: 3. Szczególna teoria względności (STW) o czasie i przestrzeni 4. Ogólna teoria względności (OTW) o czasie i przestrzeni 5. Czy czas i przestrzeń są absolutne i obiektywne oraz Wnioski monistyczne fizyki relatywistycznej 6. Czy możliwe są podróże w czasie? ICzy istnieją byty nieprzestrzenne i pozaczasowe? Toczy się spór na temat tego zagadnienia. Filozofowie są podzieleni. Materialiści uważają, że istnieją tylko byty przestrzenne i czasowe – bo istnieje tylko materia. Pozostałe kierunki: idealizm, dualizm – zakładają, że istnieją…
