Ontologia
ONTOLOGIA – (z gr. to on, ontos – byt, będący + logos – słowo, nauka) ogólnie, to nauka o tym, co jest, nauka o istnieniu, inaczej mówiąc, nauka o wszelkim bycie. Zadaniem ontologii jest formułowanie definicji pewnych terminów, opartych na analizie znaczenia, przysługującemu tym terminom w konkretnym języku. Ontologia zmierza do wyjaśnienia aparatu pojęciowego, którym posługuje się filozofia i który funkcjonuje również w życiu codziennym.
Termin “ontologia” w szerokim znaczeniu używany jest na określenie ogólnej teorii bytu. Obejmuje badania dotyczące:
- typologii przedmiotów istniejących w obrębie świata realnego,
- problemów tzw. modalności egzystencjalnych, czyli pojęć istnienia koniecznego, przypadkowego i możliwego.
Ontologia ma swoje podstawy w codziennym myśleniu potocznym. Jądrem myślenia potocznego jest tzw. zdrowy rozsądek, który polega na elementarnej racjonalności ludzi. Jest najniższym i najbardziej koniecznym w życiu codziennym stopniem rozumienia świata przez człowieka.
Filozof przyjmuje inne niż w myśleniu potocznym pojęcia, zwane kategoriami filozoficznymi. Termin “kategoria” oznaczał pierwotnie (u Arystotelesa) sposoby orzekania o bycie, a później oznaczał najogólniejsze rodzaje przedmiotów istniejących.
Iva Kalina, 26.05.2018
-
Paradoksy Zenona (On15)
Obrazek: Zenon z Elei pokazuje młodzieży drzwi do Prawdy i Fałszu Paradoksy Zenona, to “dowody” na nieistnienie ruchu. Zenon z Elei (jak i Szkoła Eleatów) głosił, że ruch w ogóle nie istnieje. Prawdziwy byt jest jednolity i niezmienny. Ruch jest jedynie pozorem, złudzeniem naszych zmysłów. (Zmysły nas często mylą. Na przykład kij zanurzony w wodzie wydaje się zawsze złamany, z uwagi na to, że promienie świetlne wpadające do ośrodka o innej gęstości, w tym wypadku z powietrza do wody, zmieniają swój kierunek, czyli “załamują się”. Zjawisko to było znane także w ówczesnej Grecji). Należy wierzyć rozumowi – uważał – który dowodzi, że ruch jest niemożliwy. Zenon sformułował cztery „dowody” – paradoksy – na…
-
Czy materia jest koniecznym nośnikiem ruchu? (On14)
Obrazek: Wyładowanie elektryczne pokazujące podobne do błyskawicy włókna plazmy z cewki Tesli. Plazma to materia w czwartym stanie skupienia, poza lotnym, ciekłym i stałym. Czy materia jest koniecznym nośnikiem ruchu? Można zapytać też inaczej: czy istnieje ruch bez materii? W tej kwestii wyróżnia się trzy stanowiska: 1. Stanowisko atomizmu 2. Następnie, stanowisko dynamizmu samoistnego 3. A także, stanowisko dynamizmu idealistycznego 1. Atomizm Atomiści głoszą, że wszelki ruch jest ruchem materii, że zachodzi konieczny związek ruchu z materią. Początkowo atomiści głosili, że wszelki ruch jest ruchem atomów. Obecnie wiadomo, że istnieje materia polowa, która nie jest zbudowana z atomów, a więc nie wszelki ruch jest ruchem atomów. Stanowisko atomizmu starożytnych Greków reprezentowali: Demokryt, Epikur,…
-
Czy ruch jest atrybutem materii? (On13)
Obrazek: Wybuch bomby atomowej Czy ruch jest atrybutem materii? Można też zapytać inaczej: czy istnieje materia bez ruchu? Wiele dyskusji w całej historii filozofii wywoływała kwestia, czy ruch jest atrybutem (własnością nieodłączną) materii, czy też przysługuje jedynie niektórym obiektom materialnym. Omówię trzy etapy podejścia do tego problemu. 1. Stanowisko Starożytnych i Średniowiecznych 2. Stanowisko filozofii i nauki nowożytnej (lata około 1600-1900) 3. Stanowisko nauki współczesnej (XX wiek) 1. Stanowisko Starożytnych i Średniowiecznych Stosunek ruchu do materii badały cztery szkoły filozofii greckiej. (1) Szkoła Jońska (VI i V w. p.n.e.) Uznawała ruch za atrybut materii. Wynikało to z poglądu zwanego hylozoizmem, według którego wszelka materia jest ożywiona. Życie jest procesem, skoro…
-
Antymateria (On12)
Obrazek: Zdjęcie pierwszego pozytonu (antyelektronu) zaobserwowanego w komorze mgłowej (komorze Wilsona) Czym jest antymateria? Powstaje też pytanie, czy to, co fizycy nazywają antymaterią (antycząstkami), zawiera się również w przedstawionej (poprzednie wpisy) definicji materii? Problem antymaterii został sformułowany w 1928 r. przez Paula A.M. Diraca, który przewidział istnienie tzw. antycząstek, a następnie odkrytych doświadczalnie. Antycząstki różnią się od cząstek zwykłych znakiem ładunku elektrycznego, barionowego lub leptonowego (zazwyczaj znakiem dwóch ładunków). Parami cząstek i antycząstek są przykładowo: Oddziaływanie proton-antyproton o mocy 540 GeV. Zdjęcie wykonane w 1982 r. na Synchrotronie Super Proton w CERN, przy współpracy UA5. elektron – antyelektron (pozyton) – + e e neutron – antyneutron + – b …
-
Rodzaje materii (On11)
Pojęcie materii odgrywa bardzo ważną rolę w takich dziedzinach wiedzy jak filozofia oraz fizyka. Materia jest na ogół uznawana za podstawową lub nawet jedyną substancję świata, czyli coś, co jest nośnikiem wszelkich własności rzeczy, takich jak ruch, rozciągłość, kształt, barwa itd. Wyróżnia się zazwyczaj trzy rodzaje materii, które stanowią zarazem trzy stadia rozwoju materii: materię nieożywioną (fizyczną) ożywioną materię (biologiczną) materię myślącą (społeczną). Materia nieożywiona W materii nieożywionej (fizycznej) wyróżnia się dwie odmiany: materię korpuskularną, mającą na ogół strukturę atomową – z niej zbudowane są ciała fizyczne oraz materię polową, która nie składa się z atomów i jest „odpowiedzialna” za oddziaływania między ciałami. W materii polowej wyróżnia się z kolei: pole grawitacyjne pole…
-
Materia i duch: współczesne definicje (On10)
Materia i duch, to temat, w którym przedstawiam współczesne definicje materii i ducha, jakie proponuje filozofia oraz problem ich adekwatności. Trzeba zaznaczyć, że znacznie łatwiej jest podać definicję materii, niż określić czym jest duch. Współczesna definicja materii Jedną ze współczesnych definicji materii, której adekwatności można bronić, jest tzw. definicja mieszana, złożona z dwóch atrybutów poznawczych (gnoseologicznych) oraz czterech atrybutów ontologicznych. Przypisuje ona materii 6 następujących atrybutów. Atrybuty gnoseologiczne: obiektywność poznawalność zmysłowa. Atrybuty ontologiczne: ruch (zmienność) czas (trwanie w czasie) przestrzeń (rozciągłość w przestrzeni) zdeterminowanie (podleganie prawom). Nazywając byt, który ma wszystkie cztery atrybuty ontologiczne, bytem fizycznym, można powyższą definicję materii sformułować tak: materia jest to obiektywny byt fizyczny poznawalny zmysłowo (bezpośrednio lub…
-
Pojęcie materii w historii nauki i filozofii (On9)
Pojęcie materii w historii nauki i filozofii to pierwszy wpis szerszego tematu Materia i duch. Filozofowie, a zwłaszcza materialiści starali się coraz dokładniej zdefiniować pojęcie materii. Polegało to często na przypisywaniu materii coraz więcej cech uznawanych za atrybuty. Niekiedy jednak okazywało się, że pewne cechy uznawane za atrybuty nie były uniwersalnymi cechami materii, dlatego trzeba było je wyłączać z definicji samej materii jako takiej. Początkowo przez materię rozumiano konkretny materiał, z którego zbudowane są ciała (drewno, glina, kamień, kość). Pierwsze filozoficzne pojęcie materii, podane przez Arystotelesa (IV wiek p.n.e.) powstało z uogólnienia tego potocznego jej pojmowania. 1. Definicja Arystotelesa Materia to materiał, z którego zbudowane są ciała (materiał w ogóle –…
-
Materializm, idealizm, dualizm (On8)
Obrazek: Demokryt wśród Abderytów. Demokryt (V/IV w. p.n.e.) uchodzi za twórcę materializmu Materializm, idealizm, dualizm: stosunek materii do ducha (przyrody do myślenia), to zagadnienie nazywane często podstawowym zagadnieniem filozofii. Wpisuje się ono w spór między materializmem, idealizmem i dualizmem o istnienie materii i ducha oraz o ich wzajemny stosunek. 1. Podstawowe zagadnienie filozofii i jego dwa aspekty (genetyczny i aktualny) Kolejny ważny podział filozofii wynika z rozstrzygnięcia istotnego zagadnienia filozofii: zagadnienia stosunku materii do ducha (przyrody do myślenia). Można je sformułować w pytaniu: Jaki jest stosunek materii do ducha? Zawiera ono w sobie dwie bardziej szczegółowe kwestie, zwane aspektami podstawowego zagadnienia filozofii. Aspekt pierwszy, zwany genetycznym, brzmi: co jest pierwotne materia czy…
-
Monizm, dualizm, pluralizm (On7)
Obrazek: Rene Descartes (Kartezjusz) Spór między materializmem, idealizmem o istnienie materii i ducha oraz o ich wzajemny stosunek, temat: Monizm, dualizm, pluralizm. Kartezjusza, podobnie jak wcześniejszych filozofów, interesowało pytanie: z ilu bytów samoistnych (substancji) składa się świat? W odpowiedzi na to pytanie wyróżnia się trzy stanowiska: monizm dualizm pluralizm Monizm Monizm (gr. monos – jeden, jedyny, pojedynczy) głosi, że świat składa się z jednej substancji, stanowiącej zasadę świata: materialnej albo duchowej. Wyróżnia się zatem (1) monizm materialistyczny – według którego istnieje wyłącznie materia oraz (2) monizm idealistyczny – zdaniem którego istnieje tylko substancja duchowa. (1) Monistą materialistycznym był Demokryt – zwany ojcem materializmu, według którego zarówno ciała jak i dusze są zbudowane z materialnych…
-
Pojęcia substancji, atrybutu i akcydensu (On6)
Obrazek: Arystoteles naucza Aleksandra Wielkiego Substancja, atrybut, akcydens – to trzy ważne pojęcia, którymi filozofowie posługują się po dzień dzisiejszy, zdefiniowane przez Kartezjusza, zwanego ojcem filozofii nowożytnej. Pojęcie substancji do filozofii wprowadził Arystoteles. Substancja Pojęcie substancji zostało wprowadzone przez Arystotelesa (384–322 r. p.n.e.). Rozpatruje substancję zmysłową, bo ta jest dostępna poznaniu. W jego ujęciu substancja to zarówno materia jak i forma, jak i złożenie materii i formy. Czyli w jednym sensie substancja jest formą, czyli wewnętrzną naturą rzeczy, wewnętrzną istotą, czyli tym, czym rzeczy są. W innym sensie substancją będzie materia, ponieważ jest istotna dla ukonstytuowania rzeczy. A ponieważ i materia i forma jest substancją, to także złożenie materii i formy (synolon) jest…
