Czy materia jest koniecznym nośnikiem ruchu? (On14)

Obrazek: Wyładowanie elektryczne pokazujące podobne do błyskawicy włókna plazmy z cewki Tesli. Plazma to materia w czwartym stanie skupienia, poza lotnym, ciekłym i stałym.

Czy materia jest koniecznym nośnikiem ruchu? Można zapytać też inaczej: czy istnieje ruch bez materii?
W tej kwestii wyróżnia się trzy stanowiska:

• 1. Stanowisko atomizmu
• 2. Następnie, stanowisko dynamizmu samoistnego
• 3. A także, stanowisko dynamizmu idealistycznego

1. Atomizm

Atomiści głoszą, że wszelki ruch jest ruchem materii, że zachodzi konieczny związek ruchu z materią.

Początkowo atomiści głosili, że wszelki ruch jest ruchem atomów. Obecnie wiadomo, że istnieje materia polowa, która nie jest zbudowana z atomów, a więc nie wszelki ruch jest ruchem atomów.

Stanowisko atomizmu starożytnych Greków reprezentowali: Demokryt, Epikur, Leucyp.

W czasach nowożytnych pogląd atomistyczny, że materia jest koniecznym nośnikiem ruchu, głosili filozofowie i uczeni opowiadający się za tezą, że ruch jest atrybutem materii. Byli to:

• Toland – powszechny związek ruchu z materią
• Holbach – nie ma materii bez ruchu ani ruchu bez materii oraz
• Engels – ruch jest atrybutem materii, a materia jest koniecznym nośnikiem ruchu.
• Dalton – wprowadził atomistykę do chemii w XIX w. Udowodnił prawo stosunków prostych i wielokrotnych: pierwiastki łączą się w związki chemiczne w stałych proporcjach wagowych. Na przykład, woda – H₂O  – zawiera wodór i tlen w stosunku wagowym 1:8.
• Boltzmann – wprowadził atomistykę do fizyki, tłumacząc ciepło, temperaturę, ciśnienie, jako efekty makroskopowe kinetycznej teorii gazu (materii).
• Einstein – jest również atomistą. Współczesny atomizm nawiązuje do filozoficznej wykładni prawa równoważności masy i energii: E = mc².
• Kotarbiński (reizm) głosi, że istnieją tylko rzeczy, które są zmienne. One zatem są materialnymi nośnikami ruchu.

Odmienne stanowisko reprezentuje

dynamizm

 Dynamizm odrywa ruch od materii (dynamis  z grec. – siła).

W dynamizmie często zamiennie używa się takich określeń jak ruch, siła, energia, aktywność.

Dynamizm dzieli się na dwa kierunki:

• b. dynamizm samoistny
• c. dynamizm idealistyczny

2. Dynamizm samoistny

to pogląd pośredni: odrywa ruch i od materii i od ducha.

A więc co się porusza? – Nic! Istnieje czysta aktywność, czysta zmiana, czysta energia.

Co się zmienia? – Nic! Istnieje ruch bez tego, co się porusza, co się zmienia.

Ruch i zmiana nie posiadają zatem żadnego nośnika: ani materialnego, ani duchowego.

Reprezentanci:

• Kant – siły mogą występować bez jakiegokolwiek nośnika.
• Ostwald (austriacki fizykochemik) jest twórcą energetyzmu – głównej odmiany dynamizmu samoistnego. Głosił, że istnieje tylko energia, która dzieli się na fizyczną i psychiczną. Ostwald był przeciwnikiem atomistyki i napisał podręcznik, w którym wyłożył chemię nie używając słów: atom, cząsteczka (molekuła). Energia wg Ostwalda – to pewna substancja neutralna, nie będąca ani materią, ani duchem. Ostwald głosił pogląd zwany neutralnym monizmem.
• Russell stworzył współczesną odmianę energetyzmu – koncepcję zdarzeń. Według tej koncepcji składnikami materii są zdarzenia, które nie zdarzają się nikomu i niczemu, np. elektron w swoim ruchu, to ciąg uporządkowanych w czasie i przestrzeni zdarzeń, a nie poruszający się obiekt materialny. Wszelka materia składa się z fal (typu fal świetlnych), te zaś ze zdarzeń. Wszelki ruch jest przesuwaniem się zmian, co przypomina ruch falowy.

Dynamizm samoistny również nawiązuje do prawa równoważności masy i energii Einsteina, podając dwie inne niż Einstein jego interpretacje. Zgodnie z pierwszą interpretacją masa i energia przekształcają się  wzajemnie, natomiast według drugiej – masa i energia są identyczne.

3. Dynamizm idealistyczny

Odrywając ruch od materii, głosi związek ruchu z duchem.

Tym, co się porusza, jest duch, tym, co się zmienia, są zjawiska duchowe.

Reprezentanci:

• Leibniz (twórca dynamizmu) – świat jest zbudowany z monad – substancji duchowych, które się zmieniają, stanowiąc duchowy nośnik ruchu.
• Hegel – świat jest bytem duchowym, Ideą Absolutną, która podlega ciągłej ewolucji.
• Mach i Avenarius stworzyli kierunek zwany empiriokrytycyzmem. 

Ernst Mach także reprezentował dynamizm idealistyczny, aczkolwiek nie w czystej postaci: wszelkie zmiany dotyczą zjawisk psychicznych, które – z innej strony ujmowane – są elementami fizycznymi.  Świat jest korelatem umysłu ludzkiego.

Mach jest przeciwnikiem koncepcji atomistycznej w fizyce. Jest zarazem idealistą subiektywnym: głosi, że istnieje tylko to, co dane jest we wrażeniach zmysłowych; istnieć – znaczy być postrzeganym przez umysł za pomocą zmysłów. Atomy nie są postrzegane, są zatem fikcją.

Ilustracje

Plazma – źródło: Wikimedia Commons
Ernst Mach – źródło: Wikimedia Commons

Zobacz też: Czy ruch jest atrybutem materii?