Faszyzm i jego geneza
Filozofia

Faszyzm i jego geneza (RzN1)

Obrazek: Marsz na Rzym, 1922 r. W środku – Benito Mussolini

Faszyzm. Karl Popper jako przyczynę jego powstania (z wł. – fascio – związek, od łac. fasces – wiązki, rózgi liktorskie) podaje rozczarowanie ruchem marksistowskim (komunistycznym), który zapowiadał bliską rewolucję i upadek kapitalizmu. Inni autorzy piszą wprost przeciwnie, że ruch faszystowski rozwinął się jako antido­tum na sukcesy komunizmu (a także liberalizmu), który rozlewał się po całej Europie.

Pochodzenie faszyzmu

Pierwsza formacja faszystowska pojawiła się we Włoszech za przyczyną Benito Mussoliniego, który organizując Związek Kombatancki (Fasci di Combatti­mento) zrzeszający byłych żołnierzy I wojny światowej, uchodzi za twórcę faszy­zmu. Na jego podstawie utworzył on w 1921 r. Narodową Partię Faszystowską, z którą wyruszył na Rzym („marsz na Rzym”, o czym z zachwytem wspomina­li hitlerowcy), dokonując puczu, który pozwolił mu przechwycić władzę. Król (sympatyzujący zresztą z faszystami) przekazał mu władzę, tzn. powierzył two­rzenie nowego rządu, a Mussolini zbudował wkrótce państwo autorytarne i przy­brał tytuł wodza narodu – duce.

Faszyzm – ogólna charakterystyka

Państwo o ustroju faszystowskim oznaczało silne wodzostwo, zwalczanie liberalnych i komunistycznych prądów oraz parlamenta­ryzmu i innych atrybutów demokracji poprzez stosowanie powszechnego terroru wobec przeciwników politycznych. Solidaryzm społeczny, który głosił duce, moż­na by ocenić pozytywnie, gdyby jednocześnie nie oznaczał on w wydaniu Musso­liniego jednej ideologii politycznej dla wszystkich.

 

Faszyzm
Benito Mussolini, 1940 r.
Faszyzm
Zdjęcie późniejszego włoskiego przywódcy faszystowskiego Benito Mussoliniego, po jego aresztowaniu w 1903 r. przez szwajcarską policję z powodu braku dokumentów identyfikacyjnych.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Poza antykomunizmem i antyliberalizmem charakterystyczne dla faszyzmu jako takiego były m.in. nacjonalizm, militaryzm, interwencjonizm gospodarczy i korporacjonizm oraz ekspansjonizm.

Według Poppera: Przepis na faszystowską polewkę jest we wszystkich państwach taki sam: Hegel plus domieszka dziewiętnastowiecznego materializmu (przede wszystkim darwinizmu w nieco suro­wej formie, nadanej mu przez Haeckela1K. Popper, Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, t. 2, s. 69..

Bliższe określenie faszyzmu niemieckiego wymaga skonfrontowania go z nazizmem. Pojęcie nazizmu jest pojęciem o rozległej konotacji. Prócz wymiaru spo­łecznego, politycznego oraz ideologicznego zyskało także nader istotny wymiar światopoglądowy, można nawet rzec, metafizyczny. Mimo bogatej treści pojęcie to ma jednocześnie dość ograniczony zakres. Dotyczy bowiem, w zasadzie wyłącznie, faszyzmu niemieckiego i to (tylko) w dojrzałym okresie jego rozwoju, gdy przy­biera on złowieszczy, totalitarny, ludobójczy charakter.

 

Faszyzm
Benito Mussolini z rodziną

Niektórzy autorzy także faszyzm włoski zaliczają do systemów totalitarnych2Zob. np. Andrzej Skrzypek, Historia społeczna Europy XIX i XX wieku, Wyd. Poznańskie, Poznań 2009, mapa 4 na s. 140.. Zgadzam się z tymi, którzy – jak Hannah Arendt – włoskiego faszyzmu nie nazywają systemem totalitarnym, lecz jedynie – autorytarnym.

Faszyzm niemiecki

Faszyzm
Benito Mussolini i Adolf Hitler w Berlinie, 1937 r.

 

Okres ten przypada na objęcie władzy przez Adolfa Hitlera (1933 r.) i znaczony jest takimi wydarzenia­mi jak:

  • „noc długich noży” (1934 r.),
  • wprowadzenie ustaw norymberskich (1935 r.),
  • „noc kryształowa” (1938 r.),
  • a następnie obejmuje II wojnę światową, zapoczątkowaną przez napad na Polskę (1939 r.),
  • zajęcie państw zachodnich (1940 r.),
  • najazd na Związek Radziecki (1941 r.)
  • oraz decyzję o ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej (1941 r.),
  • wreszcie upadek Rzeszy Niemieckiej (1945 r.).

W związku z powyższym zasługuje na podkreślenie, że faszyzm niemiecki można ujmować w dwojakim znaczeniu: szerszym i węższym.

Szersze znaczenie

Znaczenie szersze obejmuje:

  • zarówno łagodną formę faszyzmu niemieckiego – po­przedzającą jego przekształcenie się w nazizm po zdobyciu władzy przez partię NSDAP, opartą na masowym ruchu faszystowskim,
  • jak i jego radykalną formę, zwaną właśnie nazizmem3I. Sugalska, Eugenika. W poszukiwaniu istoty niemieckiego totalitaryzmu, Bogucki Wyd. Naukowe (oraz PWN), Poznań 2015, s. 82..

Łagodna forma faszyzmu niemieckiego pod wzglę­dem ideologicznym porównywalna jest z innymi odmianami faszyzmu, takimi jak faszyzm włoski, frankistowski, portugalski, węgierski czy norweski. Z tym, że niektóre z nich posłużyły do utworzenia krwawych dyktatur, tzn. systemów autorytarnych, lecz nie totalitarnych. Jeszcze inne natomiast, stanowiły ruchy fa­szystowskie, ubiegające się o władzę. W Niemczech w tym okresie w szybkim tempie postępowała faszyzacja kraju, która w końcu doprowadziła do zwycięstwa faszystów.

Węższe znaczenie

Pojęcie faszyzmu niemieckiego w węższym znaczeniu pokrywa się z nazizmem.

Faszyzm niemiecki w dojrzałym okresie jego rozwoju (nazizm), jako unikalna postać faszyzmu, uwarunkowany był w niemałym stopniu przez eugenikę. Powstał w toku przemiany, zwanej przez niektórych „drugą rewolucją” (pierwszą rewolucją było samo powstanie faszyzmu), która odróżniała go od licznych innych odmian faszyzmu. Na przykład takich jak:

  • faszyzm włoski Benito Mussoliniego (1922 r.),
  • oraz faszyzm hiszpański generała Francisco Franco (1936 r.),
  • jak też faszyzm portugalski Antonio Salazara
  • czy faszyzm węgierski Miklosa Horthyego.

Z kolei partie faszystowskie (ruchy faszystowskie) i skrajnie nacjonalistyczne działały w wielu  innych europejskich krajach:

  • w Norwegii – faszyzm Vidkunna Quislinga (partia faszystowska oficjalnie została założona w 1933 r.),
  • w Holandii – faszyzm Antona Musserta,
  • a także w Wielkiej Brytanii, gdzie nawet podczas agresji na Wyspy Brytyjskie naziści mieli swoich zwolenników.

Wcześniej natomiast prowadzili przy ich pomocy nazistowską propagandę i dyplomatyczną ochronę dla poczynań Adolfa Hitlera. Brytyjczycy wobec polityki Hitlera zachowywali się mało konsekwentnie, a część establishmentu wręcz sprzyjała nazistom4Tamże, s. 14..

Literatura

  • Arendt H., Korzenie totalitaryzmu,
  • Popper K., Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, t. 2.
  • Skrzypek A., Historia społeczna Europy XIX i XX wieku, Wyd. Poznańskie, Poznań 2009.
  • Sugalska I., Eugenika. W poszukiwaniu istoty niemieckiego totalitaryzmu, Bogucki Wyd. Naukowe (oraz PWN), Poznań 2015.

Iva Kalina, 05.12.2017

Ilustracje

Obrazek wyróżniający  źródło: Wikimedia Commons
Benito Mussolini w 1903 r.  źródło: Wikimedia Commons
B. Mussolini z rodziną  źródło: Wikimedia Commons
Benito Mussolini i Adolf Hitler w Berlinie, 1937 r.  źródło: Wikimedia Commons
Benito Mussolini w 1940 r.  źródło: Wikimedia Commons

Zob. Totalitaryzm oraz Nazizm

Wpisy na temat Rzeszy Niemieckiej będę oznaczała symbolem RzN z numerem wpisu, np. (RzN1)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *