Pragmatyzm, jako odmiana hedonizmu
Filozofia

Pragmatyzm, jako odmiana hedonizmu (He7)

Obrazek: „Arisbe”, dom Charlesa S. Peirce’a, niedaleko Milford, Pensylwania, USA Pragmatyzm, jako odmiana hedonizmu, nie wyczerpuje oczywiście całokształtu charakterystyki tego kierunku. To jeden z wielu wątków opisujących ten nurt w filozofii amerykańskiej. Jednak jest to wątek podstawowy i – można powiedzieć – wyjściowy w rozważaniach na temat pragmatyzmu.

Już Beniamin Franklin (XVIII w.) podchwycił popularną ideę utylitaryzmu i zaszczepił ją formującej się społeczności amerykańskiej.

Odtąd więc, dobra sytuacja materialna i rzetelność w sprawach finansowych,
stały się miernikiem wartości moralnej jednostki.

Pragmatyzm, jako odmiana hedonizmu
Benjamin Franklin, 1767 r. Obraz namalowany przez Davida Martina

Ogólne założenia pragmatyzmu

Antymetafizyczny charakter pozytywistycznej filozofii europejskiej dziewiętnastego stulecia, przeniesiony na grunt amerykański w połączeniu z utylitarystyczną użytecznością, znalazł wyraz w pragmatycznej doktrynie.

Doktryna ta jest nie tylko koncepcją etyczną, lecz i teoriopoznawczą.

Pragm., jako odm. hed.
Tablice dekalogu

Zatacza nawet szersze kręgi, już pozafilozoficzne (zwłaszcza neopragmatyzm), co zapewne jest ambitnym zamierzeniem kontynuatorów tego kierunku. Doktryna pragmatyzmu

  • Głosi hasło „zbliżenia filozofii do życia”.
  • Uznaje za „prawdziwe” wszystko, co prowadzi do sukcesu.
  • Wychodzi z założenia, że przekonania oraz wszelkie zasady moralne nie mogą być raz na zawsze ustalone.
  • Powinny być poddawane nieustannemu sprawdzaniu ich użyteczności.

A więc zależne winny być od czasu, miejsca i zmieniających się okoliczności.

 

 

Prawdziwe jest to, co użyteczne

Pragm., jako odm. hed.
William James
Pragmatyzm, jako odmiana hedonizmu
Charles Peirce

 

Twórcy pragmatyzmu, Charles Peirce i William James (oraz nieco później – John Dewey):

  • Zignorowali rozróżnienie „pomiędzy poszukiwaniem szczęścia i poszukiwaniem prawdy”1R. Rorty, w: T. Komendziński, A. Szahaj (red.), Filozofia amerykańska dziś, Wyd. UMK, Toruń 1999, s. 107, co oczywiste było dla filozofii klasycznej.
  • Zrezygnowali z poszukiwania prawdy obiektywnej, słusznej niezależnie od czasów i okoliczności, na rzecz prawdy rozpoznawanej po skutkach działania.
  • Prawdziwe jest to, co użyteczne, co zaspokoi subiektywnie rozumiane potrzeby istoty ludzkiej dążącej do szczęścia.
  • Wartość praktyczna, czyli powodzenie, stanowi kryterium prawdy.

Teoria ta nie jest zatem opisem jakiejś rzeczywistości (bardziej lub mniej idealnego tworu), do której człowiek powinien zmierzać. Jedynie podaje sposoby i środki „karmiące” ludzkie potrzeby i pragnienia, a nierzadko zachłanność i pychę.

Pragm., jako odm. hed.

Dobre jest to, co użyteczne

Rorty’ego krytyka  tego nurtu, w którym sam jest mocno osadzony, nie jest wcale dziwna. Trzeba wziąć pod uwagę krytyczne widzenie całej filozofii europejskiej (również, a może zwłaszcza), od greckich początków po dzień dzisiejszy. Postawa taka powodowana jest prawdopodobnie resentymentem i arogancją, których podłoża można się doszukiwać w braku tradycji filozoficznych w Ameryce. A także w umysłowo – filozoficznej pustce, niezdolnej do tworzenia, a więc skazanej jedynie na krytykę i negację wszystkiego, co zostało do tej pory w filozofii powiedziane2Zob. H. Buczyńska-Garewicz, w: T. Komendziński, A. Szahaj, dz. cyt., s. 155–156..

Dla pragmatystów i neopragmatystów – podobnie jak dla utylitarystów – dobre jest to, co użyteczne. Jednakże (jak podaje Richard Rorty w swym krytycyzmie[patrz tekst w ramce]), nie bardzo wiadomo, jak wytłumaczyć tę użyteczność. Użyteczne: „do czego”? i „dla kogo”? Te problemy pozostają w zasadzie nie rozwiązane. A enigmatyczna odpowiedź: „użyteczność do stworzenia lepszej przyszłości” w zasadzie nie jest odpowiedzią, rodzi natomiast następne pytania.

Według Jamesa nasze koncepcje są użyteczne tylko wtedy, gdy mają «wartość przeliczalną na gotówkę».(…) Dobre koncepcje zawsze nadają się do czegoś”3R. Solomon, K. Higgins, Krótka historia filozofii, Prószyński i S-ka, Warszawa 1997, s. 300.

Iva Kalina, 17.09.2020

Literatura:

  • Copleston F., t. VIII, Historia filozofii, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1998.
  • James W., Pragmatyzm, Wyd. Vis-a-vis, Etiuda, Kraków 2016.
  • Soldenhoff S., Wprowadzenie do etyki, PWN, Warszawa 1972.
  • Solomon R., Higgins K., Krótka historia filozofii, Prószyński i Ska, Warszawa 1997.
  • Tatarkiewicz W., t. III, Historia filozofii, PWN, Warszawa 1968.
  • Vardy P., Grosch P., Etyka, Zysk i S–ka Wydawnictwo s.c., Poznań 1995.

Ilustracje:

Dom Charlesa Peirce’a, źródło: Wikimedia Commons
Benjamin Franklin, źródło: Wikimedia Commons
Charles Peirce, źródło: Wikimedia Commons
William James, źródło: Wikimedia Commons

Zobacz też:

Hedonizm – wprowadzenie (He1)
Arystyp z Cyreny – twórca hedonizmu (He2)
Hedonizm: następcy Arystypa  (He3)
wpis czwarty, to: Hedonizm Epikura (He4)
Hedonizm sceptyczny Montaigne’a (He5)
Utylitarystyczna koncepcja hedonizmu (He6)
Hedonizm współczesny (He8)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *