Chirurgia – rozwój w XX wieku

Obrazek: Nowoczesna sala operacyjna

Początki rozwoju chirurgii

Obecnie chirurgia (i chirurdzy) cieszy się wysoką rangą. Ale jej historia nie jest tak rozległa i głęboka, jak niektórych innych specjalności. Dopiero w XVIII w. (1731 r.) w Paryżu powstała Akademia Chirurgii, a jej absolwenci zostali zrównani (1743 r.) z absolwentami Fakultetu Medycyny. Wcześniej praktyki chirurgiczne wykonywali głównie cyrulicy i balwierze, którzy jeszcze długo świadczyli swoje usługi, zwłaszcza biedniejszej części ludności.

Prawdziwy rozkwit chirurgii przypada na koniec XIX w. W ubiegłych stuleciach ograniczała się głównie do amputacji kończyn i leczenia ran.

To najbardziej powszechna opinia. Niemniej jednak w literaturze medycznej można spotkać opisy śmiałych operacji, przemyślnych narzędzi i utalentowanych operatorów, którzy doskonale radzili sobie z wieloma skomplikowanymi przypadkami chirurgicznymi w dalekiej przeszłości.

Operowanie narządów wewnętrznych było nieomalże niemożliwe, z uwagi na zadawany choremu ból oraz zakażenia i znaczny ubytek krwi. Dopiero w połowie XIX w. opracowano metody usypiania i znieczulania, co pozwoliło chirurgii rozwinąć skrzydła. Początkowo wykonywano operacje w obrębie jamy brzusznej (głównie wyrostka robaczkowego), dopiero później podejmowano bardziej skomplikowane zabiegi torakotomii (otwieranie klatki piersiowej) i operacje mózgu.

Metody operacyjne wciąż doskonalono i podejmowano coraz trudniejsze wyzwania. Jeszcze na początku XX w. rany leczono poprzez usunięcie ciężko uszkodzonych tkanek i oczyszczenie głównie wodą utlenioną, czasem tylko zszywano, a najczęściej zostawiano je otwarte i sączkowano.

Chirurgia w obrębie klatki piersiowej (torakochirurgia), stawiała wówczas dopiero pierwsze kroki. Jakkolwiek chirurgia ograniczała się wtedy głównie do „usuwania”, niektórzy praktycy żywili przekonanie, że osiągnięto już szczyty możliwości w tej specjalności i „nic więcej przed nią nie stoi”.

Nowe specjalizacje chirurgiczne

Jednakże dalsze postępy w patologii i fizjologii, determinowały jej rozwój. Zaczęły wyłaniać się nowe specjalizacje chirurgiczne, jak:

• 

  ortopedia,

• neurochirurgia,
• traumatologia (chirurgia urazowa),
• chirurgia naczyń krwionośnych,
• klatki piersiowej,
• chirurgia dziecięca i in.

Pierwsza klinika ortopedyczna w Polsce powstała w 1923 r. Poznaniu. Rozwój ortopedii przebiegał dość mozolnie, lecz w 2. poł. XX w. i w tej dziedzinie zaznaczył się pewien postęp. Francuscy chirurdzy, bracia Jean i Robert Judet, wszczepili (w 1950 r.) endoprotezę w szyjkę kości udowej, tworząc sztuczny staw biodrowy. Z uwagi na rozwiązania techniczne i zastosowane materiały, pierwsze endoprotezy były niedoskonałe, ale sukcesywnie je ulepszano, korzystając z coraz to nowszych materiałów.

Oprócz unowocześniania technik operacyjnych, doskonalono także metody znieczulenia; zastosowanie znieczulenia miejscowego umożliwiło operowanie starszych wiekiem pacjentów.

Na wynik operacji wpływ ma ogólny stan zdrowia pacjenta: zmiany chorobowe serca i płuc, wątroby, nerek, a także infekcje, niewydolności oddechowe i pokarmowe, zaburzenia hormonalne, otyłość, podeszły wiek itd.

Nowoczesne metody chirurgiczne

Podczas niektórych operacji serca (przy mniejszych defektach) stosowano (z dużym powodzeniem) metodę sztucznej hipotermii, tj. kontrolowanego obniżenia ciepłoty ciała, aby zwolnić procesy życiowe, głównie przemianę materii oraz zmniejszyć zapotrzebowanie tkanek na tlen. Metoda ta została opracowana przez francuskich lekarzy (m.in. Henri Laborita w 1951 r.).

Hipotermię oraz metodę zwaną „cross circulation” (skrzyżowanie krążenia) wyparł oksygenator (płuco-serce) – urządzenie do pozaustrojowego pompowania i natleniania krwi żylnej, stosowane w kardiochirurgii do skomplikowanych operacji serca. Urządzenie to, tzw. bajpas (ang. bypass) skonstruował Amerykanin John Gibbon (1952 r.), lecz Europejczycy włączyli się w ulepszanie tej aparatury, jako że pierwsze operacje przy jej użyciu były nieudane.

Sztuczne płuco-serce do operacji serca, tj. operacji z użyciem aparatu do krążenia pozaustrojowego (często wykorzystywane np. do operacji wszczepienia zastępczych naczyń wieńcowych, popularnie zwanych też bajpasem), prowadzić może do zaburzeń poznawczych (zwłaszcza bezpośrednio lub w krótkim czasie po operacji). Dlatego niektórzy chirurdzy rezygnują z płuco-serca, zastępując go stabilizatorami podtrzymującymi serce, które unieruchamiają odcinek tkanki w czasie zabiegu.

Jednocześnie prowadzi się ulepszanie płuco-serca i poszukuje innych rozwiązań, umożliwiających operację na sercu.

Pod koniec XX w. nieomal rutynowo już wszczepia się sztuczne zastawki serca i rozruszniki.

Pierwszą zastawkę aorty przeszczepił w 1956 r. amerykański kardiochirurg, później (od 1960 r.) zaczęto stosować protezy zastawek serca, skonstruowane także w USA. Pomysłodawcami rozrusznika serca byli Amerykanie, lecz pierwszy rozrusznik w 1958 r. wszczepił szwedzki kardiochirurg Åke Senning. Najbardziej niedoskonałe okazało się zasilanie rozrusznika (czas działania akumulatorów wynosił 15–20 minut), lecz z czasem wprowadzono ulepszenia.

W celu powiększenia światła zwężonych naczyń krwionośnych stosuje się angioplastykę. Jest to angiografia, połączona z rozszerzeniem naczyń wieńcowych, wykonywana po 1980 r. w USA, a w końcu XX w. także na Starym Kontynencie.

Operacja

Pozycja chirurgii zmieniła się w ostatnich dziesięcioleciach XX w.

Współczesna chirurgia wspiera się na osiągnięciach interny, fizjologii, biochemii, farmakologii i higieny.

Rak usuwany w pierwszej poł. XX w. tylko chirurgicznie, aktualnie zwalczany jest coraz częściej innymi metodami. Wiele innych chorób także leczonych wcześniej chirurgicznie, obecnie leczy się antybiotykami. Nie znaczy to, że chirurdzy pozostają bez zajęcia. Przed nimi i chirurgią stają nowe wyzwania i coraz nowsze techniki operacyjne.

Ostatnio preferowana jest chirurgia mniej inwazyjna (zwana chirurgią minimalnie inwazyjną), przeprowadzana przy pomocy komputerów, z wykorzystaniem lasera czy techniki wideoskopowej. Ta ostatnia polega na wprowadzeniu, przez kilka małych otworów, endoskopu z maleńką kamerą wideo oraz drobnych instrumentów chirurgicznych.

Zob. też kategorię Medycyna