Indywidualizm radykalny. Wolność czy równość?

Wpis Indywidualizm radykalny jest drugim z trzech wpisów traktujących o dylemacie wyboru jednej z dwóch dróg budowania demokratycznego porządku w państwie. Indywidualizm czy egalitaryzm? Co przyniesie większą korzyść obywatelom: wolność czy równość?

Można przyjąć, że wybujały (przesadny lub radykalny) indywidualizm, to taki, który utrzymuje, że pragnienia indywidualne nie powinny być nigdy podporządkowywane dobru społecznemu, interesom ogólnym.

Tego rodzaju postawa społeczna i pogląd są dość rozpowszechnione w krajach Europy Zachodniej, a zwłaszcza w Ameryce Północnej. Jak pisze amerykańska autorka Diane Paul

(…) pogląd, że pragnienia indywidualne powinny być czasem podporządkowane dobru społecznemu, przestał być modny i został zastąpiony etyką radykalnego indywidualizmu ¹.

W sferze ekonomicznej radykalny indywidualizm znajduje wyraz w tezie, że

swobodna gra rynkowa nie powinna podlegać żadnym ograniczeniom. Żadnej kontroli ze strony państwa ani jakichkolwiek innych instytucji pozaekonomicznych, a zwłaszcza politycznych.

Indywidualizm radykalny — Statua wolności

Tym samym, państwo opiekuńcze, nastawione na redystrybucję dochodu narodowego, nie ma żadnej racji bytu.

Do czego taka „etyka radykalnego indywidualizmu” prowadzi? Widać to jaskrawo na przykładzie przewidywanego scenariusza możliwych zastosowań inżynierii genetycznej u człowieka.

Na terapię genetyczną, która wyeliminuje choroby dziedziczne, z uwagi na jej koszty, będą sobie mogli pozwolić tylko bogatsze warstwy społeczne. W konsekwencji, jak pisze amerykański filozof Philip Kitcher

(…) dziedziczne choroby, przed którymi bogaci będą mogli się ustrzec, staną się częstsze u biednych, będą chorobami niższych klas (…). Zainteresowanie leczeniem tych chorób oraz pomoc dla ludzi nimi dotkniętych będzie zanikać².

Z kolei inżynieria genetyczna ulepszająca, nastawiona na realizację celów eugenicznych, doprowadzi do jeszcze większego zróżnicowania przyszłego społeczeństwa.

Amerykański biogenetyk Lee Silver przewiduje, że wiedza genetyczna i technika usprawniania genetycznego, których wykorzystanie będzie możliwe jedynie przez warstwy bogate, doprowadzą do powstania dwóch osobnych gatunków ludzi. To jest:

Genriczów czyli ludzi o udoskonalonym („wzbogaconym”) genomie oraz
Naturali, których genom pozostanie nie zmieniony³.

W dalszej perspektywie Genricze prawdopodobnie rozpadną się na miliony nowych gatunków, zamieszkujących Drogę Mleczną. Gatunki te, wprawdzie będą pochodziły od Homo sapiens, ale różnić się będą od człowieka tak znacznie, jak (obecnie) człowiek różni się od prymitywnych robaków posiadających zaledwie zaczątek mózgu⁴.

Remedium na tak radykalny podział wśród ludzi, a następnie nadludzi, byłoby zagwarantowanie bezpłatnego i jednakowego dostępu do inżynierii genetycznej wszystkim ludziom. Jednakże byłoby to możliwe tylko w warunkach rezygnacji z radykalnego indywidualizmu oraz stworzenie czegoś w rodzaju „eugeniki utopijnej”, opartej na wizji społeczeństwa George’a Bernarda Showa. W takim utopijnym społeczeństwie wszyscy obywatele mieliby właśnie „bezpłatny, swobodny i jednakowy dostęp” do inżynierii genetycznej⁵.

Jürgen Habermas tego rodzaju podejście do inżynierii genetycznej, reprezentowane przez indywidualizm radykalny nazywa „eugeniką liberalną”.

Eugenika liberalna nie uznaje granicy między ingerencjami terapeutycznymi a ulepszającymi, lecz decyzje, w jakim celu można dokonać genetycznej modyfikacji cech, pozostawia indywidualnym preferencjom uczestników gry rynkowej⁶.

To tylko jeden przykład pokazujący jak mogą kształtować się stosunki między ludźmi w państwie liberalnym, gdzie dbano by przesadnie o interes jednostki. W takim państwie praktycznie nie istniałby ogólnie pojęty interes, interes społeczny. Czy nam to grozi? Czy Europie, a zwłaszcza Unii Europejskiej grozi wybujały indywidualizm?

Literatura

Habermas, J. (2003). Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki liberalnej?, Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa.
Huntington, S. P. (2004). Zderzenie cywilizacji, MUZA, Warszawa.
Kitcher, Ph. (1996). The Lives to Come, Simon and Schuster, New York.
Król, M. (2005). Państwo i solidarność społeczna, „Tygodnik Powszechny” nr 35, z 28 sierpnia 2005 r., s. 20.
Paul, D. B. (1994). Eugenic Anxieties, Social Realities and Political Choices, [w:] C. F. Cranor (red.), Are Genes Us? The Social Consequences of the New Genetics, Rutgers Univ. Press, Rutgers.
Silver, L. M. (2002). Raj poprawiony. Nowy wspaniały świat, Prószyński i S-ka, Warszawa.