Ustawy sterylizacyjne w USA. Eugenika amerykańska (EuA3)

Ustawy sterylizacyjne w USA. Eugenika amerykańska, to trzeci wpis z tej kategorii.
W początkowym okresie rozwoju eugeniki, pod koniec XIX w., najszybciej jej idee zastosowano w USA. Najpierw wprowadzono – poza ustawami imigracyjnymi – regulacje dotyczące zawierania małżeństw oraz segregację płciową w koloniach dla dzieci niedorozwiniętych, w przytułkach, w zakładach dla przewlekle chorych, wśród kryminalistów recydywistów i prostytutek. Przymusowe badania kandydatów do małżeństwa również najwcześniej zostały wprowadzone w USA, bo już w 1895 r. Wymagane było zaświadczenie lekarskie lub złożenie przysięgi ustnej o stanie zdrowia przed urzędnikiem USC.

W 1896 r. stan Connecticut, jako jeden z pierwszych stanów, wprowadził prawo ograniczające zawieranie małżeństw. Brane były pod uwagę choroby weneryczne, psychozy, alkoholizm i zboczenia płciowe. Natomiast w Europie pierwszy zakaz małżeństwa dla chorych wenerycznie, epileptyków i obłąkanych wprowadziła w 1915 r. Szwecja¹.

Eugenika amerykańska – światowym liderem

Trzeba przyznać, że Stany Zjednoczone Ameryki Północnej – kraj budujący nowoczesną demokrację – w pierwszych trzech dziesięcioleciach XX w., przewodziły światowej eugenice i tam właśnie najwcześniej przeforsowane zostało ustawodawstwo sterylizacyjne. Jeszcze u schyłku XIX w. złożono projekty oraz wykonano pierwsze zabiegi sterylizacyjne wśród przestępców. Zostały one zapoczątkowane przez lekarzy Alberta Ochsnera i Harry’ego Skarpa (ale pomysł wysunął Szwed H.G. Lennander). W uzasadnieniu podawano korzyści płynące z zahamowania prokreacji osób upośledzonych.

Alfred Binet – testy do pomiaru inteligencji

Uwaga 1

W zależności od przyjętej koncepcji dziedziczenia, można wyróżnić dwa modele eugeniczne.

Darwiniści żywili przekonanie, że cechy dziedziczne są niezmienne, a więc chorych należy wyeliminować.
Lamarkizm natomiast, zakładał dziedziczenie cech (fizycznych i psychicznych) nabytych w środowisku, zatem propagował zmianę warunków życiowych na korzystniejsze.
Darwinizm utwierdzał tezę, że degeneracja pogłębia się przez to, że cywilizacja poprawia warunki przeżywania nieprzystosowanym, którzy na drodze doboru naturalnego zostaliby wyeliminowani.
Lamarkizm z kolei, podtrzymywał przekonanie, że degeneracja wywoływana jest przez pogorszenie warunków środowiskowych człowieka (urbanizacja, uprzemysłowienie, bieda), zatem poprawa tych warunków zmniejszyłaby rozmiary degeneracji.

Model darwinowski, jak widać po państwach, które go przyjęły, panował w krajach z przewagą protestantyzmu. Model lamarkowski przyjął się w krajach o tradycjach katolickich. Tam, gdzie ugruntował się darwinizm, czyli w krajach germańskich (Niemcy, Norwegia, Szwecja, Dania, Holandia) oraz anglosaskich (W. Brytania i USA), ruch eugeniczny rozwijał się przede wszystkim w kierunku biologicznej poprawy gatunku ludzkiego.

Determinizm biologiczny i dogmatyzm zaowocowały przyjęciem bardziej radykalnych rozwiązań. Z czasem przekształciły się w politykę rasistowską, aż do eksterminacji narodów włącznie.

Z kolei przyjęcie (lub przewaga) lamarkizmu przekładało się głównie na szeroko zakrojone reformowanie społeczne. Chodziło przede wszystkim o zwiększenie opieki medycznej, zwalczanie chorób społecznych, poprawę bytu samotnych matek i rodzin wielodzietnych oraz wdrażanie higieny społecznej. Był to zatem model eugeniki łagodnej i umiarkowanej, o charakterze zapobiegawczym. Ten model eugeniki przyjęły takie kraje jak: Francja, Hiszpania, Belgia, Polska, Włochy oraz państwa Ameryki Łacińskiej².

Francuski psychiatra Alfred Binet na początku XX wieku realizował program francuskiego Ministerstwa Oświaty diagnozowania dzieci opóźnionych w rozwoju umysłowym. Prowadząc badania i obserwacje, zauważył znaczną rozpiętość w poziomie upośledzenia umysłowego, co skłoniło go do opracowania specjalnych testów do pomiaru inteligencji.

W 1905 r. wykorzystał swoje testy do przeprowadzenia badań poziomu umysłowego więźniów w USA. Na podstawie wyników stwierdzono duży odsetek upośledzonych umysłowo i psychopatów. Stanowiło to dodatkowy argument na poparcie stawianej tezy, że niski iloraz inteligencji prowadzi do przestępstwa. Jednak Binet wyrażał przekonanie, że inteligencja zależy od warunków środowiskowych i możliwe jest jej rozwijanie, zgodnie z przyjętym we Francji modelem eugeniki „łagodnej” – lamarkowskiej [zob. Uwaga 1].

Teoria Bineta została wypaczona przez amerykańskiego psychologa Henry’ego Goddarda, który w swych badaniach wykazywał, że niski poziom inteligencji, to cecha dziedziczona od pokoleń. Opracował własne, wyraźnie tendencyjne, testy do pomiaru inteligencji, a nade wszystko fałszował wyniki badań, które publikował w swoich pracach³.

Duchowni z kręgów katolickich

przestrzegali przed niebezpieczeństwem pomieszania „ograniczoności” z biedą, co łatwo w praktykach eugenicznych można było zauważyć. Wyniki pomiarów inteligencji układały się w pewien charakterystyczny sposób, odzwierciedlając nastawienie bogatego i białego społeczeństwa: „czarni wypadali gorzej niż biali, katolicy gorzej niż protestanci, imigranci wychodzili na głupszych od tych, co znali język”⁴. I dalej, imigranci z południa Włoch wypadali gorzej, ponieważ nie znali nazwisk gwiazd z Brodwayu czy marek amerykańskiej mąki, a Żydzi klasyfikowani byli jako „debile”, gdyż znali tylko język jidysz⁵.

Stanowisko Kościoła nie było jednak jednomyślne i dotyczyło wyłącznie (lub głównie) eugeniki pozytywnej. Oficjalnie Kościół katolicki nie akceptował eugeniki negatywnej, tj. najbardziej radykalnych jej form, wypełniając zalecenia encykliki Casti connubii – O małżeństwie chrześcijańskim – wydanej 31 grudnia 1930 r. Jednak w USA działanie encykliki nie było specjalnie odczuwalne. Inną sprawą jest to, że katolicyzm w tym kraju był dość słaby, a eugenikami byli głównie protestanccy konserwatyści. Inaczej było w Europie i wielu krajach katolickich na świecie.

Ustawy sterylizacyjne w USA

Pierwszą ustawę sterylizacyjną w USA przyjęto w 1907 r. w stanie Indiana. Stwierdzono w niej, że:

zdeklarowani przestępcy, idioci, imbecyle i gwałciciele mogą być poddani zabiegowi sterylizacji, jeżeli złożona z ekspertów komisja uzna, że w danym przypadku prokreacja jest niewskazana⁶.

W innych stanach podejmowano próby, ale na razie nieskuteczne.

Do 1935 r. ustawy sterylizacyjne wprowadzono w większości stanów. Tylko nieliczne stany (Kolorado, Floryda, Luizjana, Nowy Meksyk, Rhode Island i Wyoming) nie planowały sterylizacji, a w niektórych ustawa była wetowana i wprowadzona nieco później. Wprawdzie ustawa sterylizacyjna została zakwalifikowana jako sprzeczna z konstytucją, ale już w 1927 r. Sąd Najwyższy stwierdził jej zgodność z (tą samą) konstytucją. Jeden z sędziów w uzasadnieniu napisał, że:

jeżeli państwo w czasie wojny może wymagać od swych najlepszych obywateli ofiary życia, to tym bardziej ma prawo wymagać od tych, którzy właściwie przyczyniają się do osłabienia jego siły, ofiary znacznie mniejszej, ofiary, której oni sami nie odczują tak boleśnie – by zrzekli się prawa do rozrodu. Tak będzie lepiej dla całego świata⁷.

Tekst ustaw nie był jednolity, występowały znaczne różnice w gorliwości eugenicznej, jak również w ocenie chorób dziedzicznych.

Praktyki eugeniczne zostały złagodzone dopiero w 1939 r.
przez Fredericka Osborna (bratanka Henry’ego).

F. Osborn wprawdzie podziwiał i doceniał działania eugeników prowadzone w Niemczech, ale niektóre wcześniejsze ustalenia naukowe dotyczące dziedziczności uznał za nieprawdziwe. Apelował więc o zwiększanie potencjału rozrodczego ludzi zdrowych, a wśród gorzej uposażonych genetycznie zalecał regulować rozrodczość przez wprowadzenie antykoncepcji. I to niezależnie od pochodzenia rasowego i klasowego.

W niektórych stanach sterylizacja stosowana była jako hamulec prokreacji lub ze względów zdrowotnych. Oprócz tego, w innych stanach sterylizację stosowano z rozmaitych względów społecznych, np. jako karę. W większości stanów sterylizacja była przymusowa. Jak podaje Michał Musielak (profesor historii medycyny Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu), najwięcej zabiegów wykonano w Kalifornii – 14 568 do roku 1940. Łącznie do 1945 r. wysterylizowano 45 127 osób⁸, w tym około 60% kobiet i około 40% mężczyzn. W latach 1907–1963 dokonano ze względów eugenicznych 63 678 oficjalnych sterylizacji. Ustawy sterylizacyjne zniesiono w 1963 r., ale praktyki te tolerowano w USA o wiele dłużej (niektórzy twierdzą, że istnieją nadal).

Poza zbieraniem informacji i tworzeniem bazy danych o upośledzonych umysłowo oraz nieprzystosowanych społecznie i niższych rasowo, realizowano program odosobnienia pewnych osób, często z nieczytelnych i nieprecyzyjnych powodów. Oprócz zakazu małżeństwa osób upośledzonych, obowiązywał zakaz małżeństw międzyrasowych oraz ludzi z różnymi ułomnościami, a także z dziedziczną ślepotą, a nawet z wadą wzroku⁹. Eugenika miała ambicje poprawiania (ulepszania) cech dziedzicznych oraz eliminowanie chorób genetycznych. Jednak polityka eugeniczna skwapliwie wykorzystywała rozmaite powody pozabiologiczne, jako oręż w walce z nieprzydatnymi obywatelami z punktu widzenia interesów władzy.

Literatura

Black E., Wojna przeciw słabym. Eugenika i amerykańska kampania na rzecz stworzenia rasy panów, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2004.
Galton F., Inquiries into Human Faculty and Its Development (Badania uzdolnień człowieka i ich rozwoju), F.R.S. (First issue of this Edition 1883), J.M. Dent & CO., London 1907.
Galton F., Hereditary Genius, an inquiry into its Laws and Consequences, Macmillan, London 1892.
Gawin M., Rasa i nowoczesność, Wyd. Neriton, Inst. Historii PAN, Warszawa 2003.
Habermas J., Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki liberalnej?, Wyd. Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2003.
Jacob F., The Logic of Life. A History of Heredity, Princeton Univ. Press, Princeton, New Jersey 1973.
Musielak M., Sterylizacja ludzi ze względów eugenicznych w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i w Polsce (1899–1945), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008.
Ridley M., Genom, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2001
Silver L.M., Raj poprawiony. Nowy wspaniały świat?, Prószyński i S-ka, Warszawa 2002.
Sugalska I., Eugenika. W poszukiwaniu istoty niemieckiego totalitaryzmu, Wyd. Nauk. Bogucki, 2015.
Uzarczyk K., Podstawy ideologiczne higieny ras i ich realizacja na przykładzie Śląska w latach 1924–1944, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002.
Wilson W., A History of the American People, t. V, Harper & Brothers Publishers MCMVIII, New York 1902.
Zaremba Bielawski M., Higieniści. Z dziejów eugeniki, Wyd. Czarne, Wołowiec 2011.