Tripitaka
Buddyzm

Tripitaka (Trójkosz). Kanon buddyjski (Bu3)

Tripitaka (Trójkosz)

Nazwa kanonu buddyjskiego – Tripitaka, jest różnie tłumaczona. Najczęściej mówi się, że termin ten oznacza tradycję nawiązującą do usuwania wykopanej ziemi. Wsypywano ją do kosza, który podawano sobie z rąk do rąk. Tak samo przekazywano doktrynę buddyzmu przez szereg nauczycieli. Inna wersja utrzymuje, że kosz może oznaczać miejsce przechowywania skarbów, klejnotów, a takim skarbem jest nauka mnichów buddyjskich. Tripitaka zawiera:

ilKosz dyscypliny (reguł zakonnych dla mnichów buddyjskich),

ftKosz nauki (pouczeń, kazań)

jkKosz dogmatyki (jest to studium doktryny lub metafizyki).

lKosz dyscypliny (Winaja – pitaka)

Poucza jak powinni żyć mnisi.

Egzystencja ich była przez Buddę określona i dopracowana w najdrobniejszym szczególe.
  • Przede wszystkim mnisi buddyjscy to żebracy, których czas upływał na medytacjach i oczyszczaniu ducha z wszelkich namiętności, pożądań i zaślepienia.
  • Miała cechować ich bieda, ustępliwość i bezżeństwo, wiara i należyte postępowanie.
  • Zajmowali się też głoszeniem i objaśnianiem buddyzmu, a także szkoleniem nowicjuszy.
  • Życie wiedli jako wędrowni asceci, zatrzymując się jedynie w porze dżdżystej z uwagi na trudności w przemieszczaniu się.
  • Zazwyczaj nocowali pod drzewami lub w prowizorycznie skleconych z darni szałasach w pobliżu osad ludzkich. Łatwiej było wtedy wyżebrać jedzenie lub odzież, ale też miał to być jedyny powód zbliżania się do miast czy wiosek.
Niekiedy świeccy sympatycy budowali im schroniska, zwane wihara, co znaczy klasztor.
  • Cele były zazwyczaj pojedyncze, z bardzo skromnym wyposażeniem.
  • Oprócz wąskiego niskiego posłania z przykryciem, znajdowały się stołek i słomiana mata.
  • Wodę czerpali ze studni, kąpali się w stawach, ustępy znajdowały się na zewnątrz klasztoru.
Tripitaka
Budda głosi swoje pierwsze kazanie w Parku Gazeli, tj. Park Jeleni w płn. Indiach niedaleko Waranasi, jedno z najświętszych miejsc buddyzmu,

Z czasem, wydzielana była sala dla wspólnych zebrań, gdzie dyskutowano nad nauką lub obchodzono ceremonię zwaną poszadha. (Był to post w rodzaju sabatu święconego przez śramanów – wędrownych ascetów). W czasie owej ceremonii mnisi zazwyczaj też recytowali rejestr przewinień i grzechów, których należało unikać. Mieli wówczas okazję wyznać swoje grzechy i uwolnić się od wyrzutów sumienia oraz postanowić poprawę. Dlatego rejestr ten nazywano pratimoksza, co znaczyło „uwolnienie”, „absolucję”. Za najlżejsze przewinienia była kara samego już publicznego przyznania się do popełnienia grzechu. Inne cięższe przewinienia były karane odpowiednio: skazaniem na okres próby, wykluczeniem czasowym lub stałym ze wspólnoty.

Na koniec pory dżdżystej urządzano ceremonię podobną do poszadhy, zwaną p(r)awarana („wezwanie”’ „zadośćuczynienie”), podczas której mnisi mieli sobie nawzajem, tj. wszyscy każdemu z osobna, wypomnieć niewłaściwe uczynki wiadome lub tylko podejrzewane, po to, aby każdy mógł się z nich oczyścić, rozliczyć, odpokutować.

Jak wcześniej wspomniałam, żywot mnicha buddyjskiego miał być nacechowany niebywałą skromnością, tak w wyposażeniu jak i w pożywianiu się. Odzienie mnicha składało się z trzech prostokątnych kawałków materiału bawełnianego, wełnianego, lnianego, konopnego lub jedwabnego. Jedną sztukę materiału owijano wokół lędźwi i ud, druga sztuka, to rodzaj togi i trzecia, to rodzaj płaszcza. Barwa szat była określona: od koloru żółtego poprzez pomarańczowy do brązowo-fioletowego lub koloru ochry.

Pozostałe wyposażenie mnicha było też bardzo skromne, stanowiło je:
  • miska drewniana, gliniana lub metalowa,
  • igła do szycia,
  • nóż lub brzytwa do ścinania włosów i brody,
  • skórzane sandały (niektóre źródła podają, że obuwia nie noszono – być może zależało to od pory roku i warunków klimatycznych),
  • kawałek materiału do ochrony przed deszczem,
  • sitko do cedzenia wody, aby nie wypić istot żyjących w tej wodzie,
  • drewienko do oczyszczania zębów i wachlarz
  • czasem dodaje się – kij.

Oto całe wyposażenie mnicha.

Jedzenie żebrano pojedynczo, a potem sprawiedliwie je rozdzielano. Nie wolno im było zabiegać o lepsze jedzenie, jeśli już otrzymali takie, to najczęściej przeznaczane było dla chorych. Od rana zbierali żywność, spożywali ją przed południem i do następnego dnia nie wolno im było spożywać żadnego stałego posiłku. Nie robili też zapasów. Nie przyjmowali żadnych płynów upajających. Mieli się nosić czysto, choć bardzo skromnie, z odzieniem nie wolno się było rozstawać, nagość była surowo zabroniona.

Nie wolno im było słuchać muzyki lekkiej (rozrywkowej), posiadania srebra i złota, uprawiania handlu i wszystkiego, co mogło przynieść pieniądze. Lista zakazów i nakazów była bardzo długa, a gdy utworzone zostały również zakony żeńskie, lista ta poszerzyła się jeszcze o wzajemne stosunki z mniszkami. Na przykład nie wolno było przebywać z mniszką sam na sam, podróżować z nią lub z jej rąk przyjmować jedzenie.

Zakony żeńskie były traktowane z większą surowością, lista zakazów i nakazów była dłuższa, kary za przewinienia wyższe. Mniszki nie mogły podejmować ważniejszych decyzji bez zgody mnichów, miały obowiązek ich pozdrawiać. Nawet starsza mniszka obowiązana była odnosić się z czcią do nowo wyświęconego mnicha.

 

Tripitaka
Zakonnica buddyjska (współcześnie)
To tylko niektóre reguły życia zakonnego, a było ich bardzo wiele.

Zdarzały się też wykroczenia, odstępstwa od reguły zakonnej, ale – przynajmniej za życia Buddy – były one surowo rozliczane. Najpierw skrupulatnie zebrane dowody winy lub niewinności były przedstawiane specjalnemu zgromadzeniu (cięższe przewinienia mogły być sądzone przez grono liczące ponad 20 członków), później analizowane i sprawiedliwie oceniane. Brano pod uwagę nawet przypuszczenia, co do popełnienia jakiegoś czynu, w trosce o uchwycenie w porę nawet najdrobniejszego uchybienia regule.

Sangha – gmina, zgromadzenie, wspólnota religijna – obejmowała dwa zgromadzenia zakonne i dwa świeckie: żebrzących mnichów i mniszek oraz świeckich wyznawców płci męskiej i żeńskiej1zob. M. Mejor, Buddyzm. Zarys historii buddyzmu w Indiach, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001, s. 100..

Pierwotnie gminy (sangha) tworzyły się spontanicznie i rządziły się same. Wszyscy mnisi byli sobie równi. Nawet sam Budda był tylko „pierwszym między równymi”, a po jego śmierci, najwyższą instancją miała być jego nauka.

W całym zakonie panowała jedność, a wszystko co jej zagrażało podlegało surowej karze. Wstępujący do zakonu musiał porzucić dom, majątek, zgolić brodę i włosy, przywdziać skromne szaty i po trzykrotnym wypowiedzeniu pewnej formuły przysięgi przed odpowiednim mnichem – stawał się nowicjuszem.

Zasady wstępowania do zakonu

Na naukę do buddystów można było przystąpić po ukończeniu siódmego roku życia. Chętnych nie brakowało, gdyż bardzo wiele rodzin chciało mieć kogoś swojego w ich gronie. Młodzi adepci do ok. dwudziestego roku życia byli pod opieką starszych mnichów – nauczycieli. W tym czasie wykonywali wszelkie posługi dla swoich nauczycieli, dbali o ich odzież, cele, a także przyjmowali nauki. Następnie po pewnym okresie próby odbywała się ceremonia wyświęcenia ich. Wtedy młody mnich otrzymywał miskę jałmużną i szatę, ale zanim został włączony do wspólnoty buddyjskiej, poddany był badaniom, czy nadaje się. Zadawano mu szereg pytań, miało to uchronić zgromadzenie przed przyjęciem kogoś niewłaściwego.

Do zakonu nie przyjmowano: chorych psychicznie, kalek, trędowatych, suchotników, rzezańców, niewolników, zbiegłych z więzienia, przestępców, królewskich żołnierzy, nieletnich, zadłużonych.

Nowo wyświęconemu mnichowi wpajano cztery podwaliny życia mniszego: „żywienie się jadłem z jałmużny, okrywanie się szatami podniesionymi z ziemi, przebywanie u stóp drzew i leczenie swych ran moczem krowim”2E. Słuszkiewicz, Buddyzm pierwotny, w: (praca zbiorowa) Zarys dziejów religii, Iskry, Warszawa 1988, s. 491.. Taki nowo wyświęcony mnich nie mógł jeszcze nauczać, musiał nadal przez 10 lat pobierać nauki u innego mistrza i służyć mu tak samo, jak w poprzednim okresie. W sprawach dyscypliny opiekę nad nim sprawował inny mnich.

Kosz nauk (kazań)

Sutra – pitaka składa się z siedmiu grup zasad. Wszystkie szkoły i odłamy buddyzmu akceptują te zasady, jako trzon doktryny buddyjskiej. Są to:

  1. fCztery podstawy samoopanowania: panowanie nad ciałem, uczuciami i nad myślami oraz obojętność wobec zjawisk świata;
  2. jCztery właściwe wysiłki: wytężone zapobieganiu złu, energiczne porzucanie zła, usilne staranie się o dobro (którego jeszcze nie ma), a także udoskonalanie dobra już istniejącego;
  3. iCztery podstawy mocy: koncentracja woli, koncentracja myśli, koncentracja energii i koncentracja dociekania;
  4. Pięć zdolności: ufność (wiara), energia, świadome opanowanie, skupienie, rozumienie powstawania i ustawania oraz czterech szlachetnych prawd;
  5. lPięć sił: to wymienione zdolności w punkcie czwartym, tylko spotęgowane;
  6. Siedem czynników oświecenia: panowanie nad sobą, rozróżnianie zjawisk, energia, radość, spokój, skupienie, równowaga duchowa;
  7. Szlachetna ośmioraka ścieżka, na którą składają się:
  • fnależyty pogląd (wiara), czyli znajomość czterech prawd

    Tripitaka
    Koło Dharmy, symbolizujące Szlachetną Ośmioraką Ścieżkę
  • jnależyte myślenie (usposobienie): wolne od żądzy, nieżyczliwości i gwałtowności
  • tnależyta mowa: powstrzymywanie się od kłamstwa, wymyślania i obmowy oraz plotkowania
  • inależyte postępowanie: zaniechanie zabijania, kradzieży i nieczystości
  • lnależyte życie: utrzymywanie się dzięki zawodowi nie wymagającemu zabijania lub krzywdzenia istot żyjących
  • jnależyte dążenie, zmierzające do niszczenia czynników fatalnych a popierania zbawiennych
  • fnależyte przemyślanie spraw ciała, uczuć i czynników bytu
  • lnależyte skupianie się w medytacji3wszystkie zasady wg: E. Słuszkiewicz, dz. cyt., s. 478–479. Te osiem ścieżek należy wypełniać jednocześnie, a nie po kolei.
Budda ogłosił, że po jego „odejściu” mistrzem ma być stworzona przez niego nauka, i ona powinna wystarczyć za przewodnika.

Literatura

  • Aśwaghosza, ok. I w. n.e., fragment z: Buddhaczarita: Poematu o życiu i czynach Buddy, w: Mejor M., 2001, Buddyzm. Zarys historii buddyzmu w Indiach, Prószyński i S–ka, Warszawa.
  • Khoury A. T., Buddyzm, w: Brunner–Traut E. (red.), Pięć wielkich religii świata, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1987.
  • Kotański W., Buddyzm jako religia światowa, w: (praca zbiorowa), Zarys dziejów religii, Iskry, Warszawa 1988.
  • Mejor M., Buddyzm. Zarys historii buddyzmu w Indiach, Prószyński i S–ka, Warszawa 2001.
  • Słuszkiewicz E., Buddyzm pierwotny, w: (praca zbiorowa), Zarys dziejów religii, Iskry, Warszawa 1988.

Ilustracje

Budda głosi kazanie: Wikimedia Commons
Koło Dharmy, źródło: Wikimedia Commons

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *