Ruchy reformatorskie w Kościele powszechnym (Ch13)

Obrazek: Sesja Soboru Trydenckiego, autor: Juan Zabalo (1684–1746)
Ruchy reformatorskie w Kościele powszechnym. Wprowadzenie

W trzech kolejnych wpisach zaprezentuję akty sprzeciwu wobec nadużyć Kościoła oraz przedstawię próby ratowania wiary – inaczej rozumianej – i próby reformowania organizacji kościelnej.

Ruchy reformatorskie w Kościele powszechnym

Ogólna sytuacja, zarówno Kościoła samego jak i chrześcijaństwa, była w owych czasach (XI – XVI wiek) niestabilna. Łupem innowierców padały tereny z wyznaniem chrześcijańskim, np. Węgry – zajęte zostały przez Ottomanów. Wieczne wojny, których podłożem były waśnie religijne, pochłaniały wiele energii i środków. Odwracały też uwagę od istotnych teologicznych i chrystologicznych zagadnień. Toteż kondycja Kościoła nie była najlepsza, mimo potęgi Stolicy Apostolskiej. Ale przecież nie sam papież i jego zausznicy stanowią o sile Kościoła, chociaż coraz bardziej taką opinię chcieliby zwierzchnicy Kościoła forsować. Nie widzieli, czy też nie chcieli widzieć faktycznej sytuacji w terenie, poziomu wiary zwłaszcza wśród możnowładców, a nade wszystko stosunków panujących wśród duchowieństwa i nadużywania przez nich sacrum.

W późnym średniowieczu pojawiły się ruchy reformistyczne wewnątrz samego Kościoła – via moderna. Jednakże sugestii wysuwanych przez zwolenników reformacji, choćby drobnych zmian, ortodoksyjna nauka Kościoła nie była w stanie zaakceptować. A podziały i napięcia wewnątrz i wokół Kościoła nieustannie narastały. Wciąż brakowało zdecydowanej i jednolitej wizji doktrynalnej i organizacyjnej Kościoła, a zatem brakowało konkretnych i stabilnych odniesień dla teologów i reformatorów.

Sprzeciw Lutra

Duże zamieszanie w obrębie podstawowych dogmatów wiary sprawiło wystąpienie Marcina Lutra na początku XVI wieku. Jego próby przeprowadzenia reform w Kościele powszechnym (katolickim), spowodowały trwały rozłam Kościoła, tak w kwestiach teologicznych jak i organizacyjnych. W wielu kluczowych zagadnieniach religijnych Luter sięgał do augustyńskiej teologii, mimo, że doktryna Biskupa z Hippony odchodziła w cień już od kilku wieków, i (jako taka) była nazywana: via antiqua. Wyrażał się o św. Augustynie z podziwem i ubolewał nad nie dość docenionym „filarem Kościoła”. Luter zasłynął jako zdecydowany przeciwnik podstawowych dogmatów wiary. Krytyczny był nawet do postępowego, acz wątłego procesu via moderna, który był postulowany i zapoczątkowany w Kościele przez humanistów późnego średniowiecza (począwszy od Wilhelma Ockhama). Jak nikt przedtem ani potem, celnie uderzał w Instytucję Kościoła, ujawniając jej słabości i fałszywą dogmatykę.

Sprzeciw wobec Lutra i innych reformatorów nastąpił niezwłocznie, ale kroki podejmowane w celu „przywrócenia ładu w Kościele”, okazały się być nieskuteczne. Wszyscy reformatorzy zostali nazwani heretykami, a to, co głosili – herezjami, a co za tym idzie, byli zawzięcie zwalczani. Przypomnę, że herezja, znaczy z jęz. greckiego – odmienny, od oficjalnie przyjętego, pogląd, a heretyk, to ten, który głosi taki pogląd.

Reakcja papiestwa

Rzym, długo (przez 25 lat) nie mógł się otrząsnąć po porażce, jaką niewątpliwie była reformacja, a w konsekwencji, wyłączenie spod jurysdykcji Kościoła dość rozległych obszarów Europy – i co za tym idzie – odłączenie się znacznej liczby wyznawców od Kościoła powszechnego. Toteż ocena sporów teologicznych i własne rozstrzygnięcia dylematów wiary chrześcijańskiej oraz znowelizowana litera prawa kanonicznego, nastąpiły dopiero na soborze Trydenckim, którego obrady trwały przez 18 lat! (1545–1563).

Pomimo ciosu, jaki zadał Rzymowi Marcin Luter, Kościół podniósł się i po okresie zachwiania, trwał nadal. Nie znaczy to, że nic się nie zmieniło.

Trudno powiedzieć, czym było podyktowane niefrasobliwe podejście do wielu ostrzeżeń i wielu wystąpień w obronie wiary. Trudno też wytłumaczyć nazbyt gwałtowne reagowanie na wszelkie odstępstwa od dogmatyki kościelnej. Z pewnością powodów jest wiele, a jednym z nich jest, być może, zbytnia pewność (a nawet zuchwałość) duchowieństwa, co do nienaruszalności „świętego” Kościoła.

Literatura

• Banaszak M, ks., 1989, Historia Kościoła katolickiego, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa.
• Biblia Tysiąclecia, 1982, (red. nauk. Ks. K. Dynarski) Wyd. III, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań – Warszawa.
• Chaunu P., 1989, Czas reform. Historia religii i cywilizacji (1250-1550), Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Delumeau J., 1986, Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., t. I, Narodziny i rozwój Reformy protestanckiej, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Delumeau J., 1986, Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., t. II, Katolicyzm między Lutrem a Wolterem, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Drewermann E., 1996, Chrześcijaństwo i przemoc, Zakład Wydawniczy >Nomos<, Kraków.
• Eliade M., 1993, Traktat o historii religii, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Hegel G. W. F., 1999, Pisma wczesne z filozofii religii, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Keller J., 1988, Katolicyzm, w: (pr. zb.), Zarys dziejów religii, Iskry, Warszawa.
• Kościoły, wspólnoty, herezje. Szkice z tradycji chrześcijańskiej, (pr. zb.), 1997, Wydawnictwo „Znak”, Kraków.
• Kowalski J. W., 1985, Chrześcijaństwo, tom I i II, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Kowalski J. W., 1988, Protestantyzm, w: (pr. zb.), Zarys dziejów religii, Iskry, Warszawa.
• McKenzie J. L., 1975, Kościół Rzymsko-katolicki, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Pierrard P., 1981, Historia Kościoła katolickiego, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Potkowski E., 1988, Opozycja i herezje, w: (pr. zb.) Zarys dziejów religii, Iskry, Warszawa.
• Ranke L., von, 1981, Dzieje papiestwa w XVI – XIX wieku, t. 1 i 2, Państwowy Instytut wydawniczy, Warszawa.