Monizm, dualizm, pluralizm (On7)

Obrazek: Rene Descartes (Kartezjusz)

Spór między materializmem, idealizmem o istnienie materii i ducha oraz o ich wzajemny stosunek, temat: Monizm, dualizm, pluralizm.

Kartezjusza, podobnie jak wcześniejszych filozofów, interesowało pytanie: z ilu bytów samoistnych (substancji) składa się świat? W odpowiedzi na to pytanie wyróżnia się trzy stanowiska:

• monizm
• dualizm
• pluralizm

Monizm

Monizm (gr. monos – jeden, jedyny, pojedynczy) głosi, że świat składa się z jednej substancji, stanowiącej zasadę świata:

materialnej albo duchowej.

Wyróżnia się zatem

• (1) monizm materialistyczny – według którego istnieje wyłącznie materia oraz
• (2) monizm idealistyczny – zdaniem którego istnieje tylko substancja duchowa.

(1) Monistą materialistycznym był Demokryt – zwany ojcem materializmu, według którego zarówno ciała jak i dusze są zbudowane z materialnych atomów. Monistami materialistycznymi byli również filozofowie ze Szkoły Jońskiej, dla których arche – zasadą świata, był pierwiastek materialny. U

• Talesa z Miletu była to woda
• Heraklita – ogień
• Anaksymandra – apeiron
• Anaksymenesa – powietrze.

 

 

Także Paul Holbach oraz Karol Marks byli monistami materialistycznymi, głoszącymi, że jedyną substancją świata jest poruszająca się materia.

(2) Monizm idealistyczny nazywany też spirytualizmem (łac. spiritualis – duchowy) utrzymuje, że jedyną substancją świata jest duch.

Monistą idealistycznym był np. Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Jego zdaniem świat w swej istocie jest bytem idealnym, zwanym Ideą Absolutną, podlegającą ciągłej ewolucji, podczas której wyłania się przyroda oraz społeczeństwo, czyli duch ludzki.

 

Dualizm

Dualizm (łac. dualis – dwa) głosi, że w świecie istnieją dwa samoistne byty:

materialny i
duchowy (idealny).

Klasycznymi przedstawicielami dualizmu  są Arystoteles oraz Kartezjusz.

Według Arystotelesa każda rzecz składa się z dwu przeciwstawnych elementów:

• materialnego substratu oraz
• idealnej formy, w którą każdy substrat się przyobleka, tworząc rzecz.

W dualizmie Arystotelesa można wyróżnić dualizm

• metafizyczny: każda substancja składa się z materii i z formy
• antropologiczny: człowiek zbudowany jest z materii – ciała i formy – duszy
• kosmologiczny: formę stanowi Pierwszy Poruszyciel, a materia to zamknięty świat materialny.

U Kartezjusza natomiast wyróżnia się dualizm

• świata: doskonały Bóg oraz świat przyrodniczy
• antropologiczny: dusza myśląca oraz materialne ciało
• rzeczy: res cogitans – rzecz myśląca oraz res ekstensa – rzecz rozciągła.

Pluralizm

Pluralizm głosi, że w świecie istnieją

więcej niż dwie substancje.

Również pluralizm dzieli się na:

• idealistyczny oraz
• materialistyczny.

Pierwszy z nich jest reprezentowany przez Gottfrieda Wilhelma Leibniza, według którego istnieje nieskończona ilość substancji duchowych, zwanych monadami, czyli duszami.

Z kolei Empedokles, który wyróżniał wielość niesprowadzalnych do siebie rodzajów materii, bywa uznawany za pluralistę materialistycznego.

Ilustracje

Rene Descartes (Kartezjusz) – źródło: Wikimedia Commons
Georg Wilhelm Friedrich Hegel – źródło: Wikimedia Commons
Gottfried Wilhelm Leibniz – źródło: Wikimedia Commons

Zob. też:
Materializm, idealizm, dualizm

oraz inne tematy z kategorii: Ontologia (dział filozofii)