Margaret Sanger. Eugeniczna kontrola urodzeń w Ameryce

Obrazek: Wydarzenie z 2017 r.
Margaret Sanger. Eugeniczna kontrola urodzeń w Ameryce, to kolejny wpis z szerszej tematyki eugenicznej oraz węższej – Eugeniki amerykańskiej.

Eugeniczna kontrola urodzeń

Program kontroli urodzeń cieszył się dużą popularnością w społeczeństwie amerykańskim, ale powodował też spore zamieszanie w szeregach eugeników. Program ten został opracowany i ofensywnie propagowany przez dość kontrowersyjną działaczkę ruchu eugenicznego Margaret Sanger. To nieugięta wojowniczka o prawa kobiet, feministka i radykalna eugeniczka, promująca ekstremalne ograniczenia rozrodu – zwłaszcza w rodzinach ubogich, a nie tylko ułomnych – prekursorka świadomej i metodycznej antykoncepcji. Założyła ona Amerykańską Ligę Kontroli Urodzeń (1920 r.), wspierającą techniki eugeniczne i w latach dwudziestych XX w. próbowała przyłączyć się do Towarzystwa Eugenicznego.

Chociaż przez wielu działaczy była cenioną eugeniczną, próby te nie powiodły się. Wpływowi eugenicy podchodzili z dużą rezerwą do jej feminizmu. Zresztą kobiety do 1920 r. nie miały nawet praw wyborczych i działały raczej w cieniu mężczyzn (często mężów), zatem już sama osoba Sanger, jako kobiety – działaczki społecznej, budziła pewne wątpliwości. Nie bez znaczenia okazały się też spore różnice programowe.

Chodziło o to, że liderzy ruchu eugenicznego zalecali zwalczać płodność jedynie u ludzi nieprzydatnych dla społeczeństwa, mniej wartościowych, gorszych, natomiast Sanger walczyła o to, aby ograniczać ją także wśród ludzi pełnowartościowych. Rodziny wielodzietne uważała za niemoralne, a „najlepsze, co taka rodzina może zrobić dla nowego niemowlęcia, to zabić je z litości”¹. Jej radykalne poglądy zrażały niektórych umiarkowanych eugeników, chociaż zjednywały jej sprzymierzeńców wśród tych najbardziej zagorzałych.

Przeciwnicy Sanger wśród eugeników

M. Sanger — Henry Fairfield Osborn (1857-1935)

Zdecydowanie przeciwstawił się jej Henry Osborn, wybitny przedstawiciel ruchu eugenicznego, dyrektor nowojorskiego Muzeum Historii Naturalnej, który nie chciał być łączony z ruchem na rzecz kontroli urodzeń. Nawet Davenport, lider i organizator eugeniki amerykańskiej, będąc fanatycznym eugenikiem, odmówił ściślejszej współpracy, i ogólnie, sprzeciwiał się działalności Sanger. Podzielał opinię Osborna, że eugenika „ma nastawienie jakościowe”, a kontrola urodzeń, „w ujęciu większości jej propagatorów nastawiona jest na ilość”². Obaj panowie uważali, że współpraca z M. Sanger może tylko zaszkodzić eugenice, chociażby znacznie uszczuplić poparcie społeczne, no i oczywiście środki publiczne na finansowanie dalszych badań eugenicznych. W istocie rozbieżności programowych było więcej; duże znaczenie miała też wyraźna niechęć do aktywności i całokształtu poglądów pani Sanger.

Radykalizm Margaret Sanger

Margaret Sanger w ostrych słowach potępiała działalność filantropijną, która – jej zdaniem – powiększa liczbę „imbecylów” i wszelkiego rodzaju „odpadów ludzkich”. Te straszliwe dla społeczeństwa skutki są wynikiem „bezmyślnej płodności” biednych i nieodpowiedzialnych ludzi, którą trzeba natychmiast zahamować.

Jak przekonująco wykazali eugenicy brytyjscy – pisała Sanger – i jak dowodzą dane o śmiertelności niemowląt, wysokiej płodności zawsze towarzyszy najtragiczniejsza nędza, nieodpowiedzialność, upośledzenie psychiczne, niedorozwój umysłowy i inne dziedziczne wady. Zasiłki macierzyńskie i ośrodki dla matek finansowane przez prywatnych filantropów będą mieć, a może już mają, jak najbardziej dysgeniczne skutki. Nowy program rządowy ułatwił życie matkom z tych klas, które należy za wszelką cenę zniechęcać do rodzenia dzieci³.

Przekonywała, że ubóstwo, to wada genetyczna, przekazywana z pokolenia na pokolenie.

Wielu niemieckich higienistów rasowych także odzyskało po wojnie swoje intratne stanowiska profesorskie na niemieckich uczelniach (np. Fritz Lenz) jako antropolodzy, genetycy, a gdy nie powiodło się im w Niemczech (jak np. Hansowi F.K. Güntherowi), pomoc uzyskali w USA.

Mimo że Sanger budziła spore kontrowersje, przetrwała w przestrzeni publicznej (i zwłaszcza jej program) nawet do czasów powojennych. Po wojnie organizowała na nowych zasadach działalność eugeniczną. Wraz z Paulem Popenoe założyła poradnię świadomego macierzyństwa, której aktywność można uznać za kryptoeugenikę, ze względu na program poradni⁴. Zresztą nie tylko.

Obie te postacie, Sanger i Popenoe, można zaliczyć do eugeników opowiadających się za radykalnymi rozwiązaniami. Paul Popenoe był w okresie międzywojennym szefem kalifornijskiego Towarzystwa ds. Ulepszenia Ludzkiej Rasy i w swoich publikacjach wyraźnie wskazywał na potrzebę egzekucji ludzi ułomnych.

Literatura

Black E., Wojna przeciw słabym. Eugenika i amerykańska kampania na rzecz stworzenia rasy panów, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2004.
Galton F., Inquiries into Human Faculty and Its Development (Badania uzdolnień człowieka i ich rozwoju), F.R.S. (First issue of this Edition 1883), J.M. Dent & CO., London 1907.
Galton F., Hereditary Genius, an inquiry into its Laws and Consequences, Macmillan, London 1892.
Gawin M., Rasa i nowoczesność, Wyd. Neriton, Inst. Historii PAN, Warszawa 2003.
Habermas J., Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki liberalnej?, Wyd. Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2003.
Jacob F., The Logic of Life. A History of Heredity, Princeton Univ. Press, Princeton, New Jersey 1973.
Musielak M., Sterylizacja ludzi ze względów eugenicznych w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i w Polsce (1899–1945), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008.
Ridley M., Genom, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2001
Silver L.M., Raj poprawiony. Nowy wspaniały świat?, Prószyński i S-ka, Warszawa 2002.
Sugalska I., Eugenika. W poszukiwaniu istoty niemieckiego totalitaryzmu, Wyd. Nauk. Bogucki, 2015.
Uzarczyk K., Podstawy ideologiczne higieny ras i ich realizacja na przykładzie Śląska w latach 1924–1944, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002.
Wilson W., A History of the American People, t. V, Harper & Brothers Publishers MCMVIII, New York 1902.
Zaremba Bielawski M., Higieniści. Z dziejów eugeniki, Wyd. Czarne, Wołowiec 2011.