Arthur de Gobineau. Esej o nierówności ras ludzkich (Ra3)
Arthur de Gobineau, francuski dyplomata, w 1853 r. wydał rozprawę Esej o nierówności ras ludzkich, w której wyłożył pionierską teorię rasową. Uznał on pigmentację skóry za wskaźnik klasyfikacji gatunku ludzkiego, przyjmując już wcześniej ustalony podział na trzy rasy: białą, czarną i żółtą.
Charakterystyka trzech ras wg Gobineau
Człowiek biały – wysoki blondyn o niebieskich oczach i podłużnej czaszce – w systematyce twórcy współczesnego rasizmu właściwie odpowiada późniejszemu wizerunkowi nordyka. Cechuje go wybitna inteligencja, piękno fizyczne i moralne, wrodzony zmysł organizacyjny i silna wola, które umożliwiły mu stworzenie nauki i etyki. Kocha też wolność i stworzony jest do sprawowania władzy1K. Uzarczyk, Podstawy ideologiczne higieny ras i ich realizacja na przykładzie Śląska w latach 1924–1944, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002, s. 125 (typy rasowe omawia na s. 129–130). Por. J. Piontek, Klasyfikacje gatunku ludzkiego, w: A. Malinowski, J. Strzałko (red.), Antropologia, PWN, Warszawa–Poznań 1985, s. 319–322. W obydwu pozycjach przedstawione są szczegółowe charakterystyki poszczególnych typów..
- Rasa czarna jest odzwierciedleniem drugiego bieguna. Człowiek tej rasy nie posiada ani urody, ani intelektu, a wyrazistość zmysłowa rodzi namiętności i predyspozycje artystyczne.
- W grupie średniej natomiast, Gobineau plasował rasę żółtą, „którą cechować miał intelekt średni, brak polotu i idealizmu, utylitaryzm i praktyczność, dzięki którym posiada szczególne predyspozycje do handlu i przemysłu. Psychicznym cechom odpowiada krępa budowa ciała, wzrost średni i kwadratowa krótka czaszka”2K. Uzarczyk, dz. cyt., s. 126..
Najczystsza rasa – Aryjczycy
Wprawdzie Gobineau przyznawał, że do powstania kultury konieczna była domieszka krwi czarnej, gdyż rasa biała pozbawiona była „twórczego fermentu”, jednak największe cywilizacje stworzyła właśnie rasa biała – Ariowie.
Według Gobineau zdobycze kulturalne zawdzięczamy prawie wyłącznie potomkom jasnowłosej, szlachetnej rasy aryjskiej. Dziś, już wprawdzie w stanie czystym i niezmieszanym nigdzie napotkać jej nie możemy, ale która nawet w zmieszaniu z innymi rasami pierwotnymi – jako arystokratyczna, przodująca warstwa – spowodowała kulturalny rozwój ludów zachodnioazjatyckich, śródziemnomorskich i wreszcie dzisiejszych przodujących narodów europejskich3A. Grotjahn, Higiena ludzkiego rozrodu. Zarys praktycznej eugeniki, Nakładem Polskiego Towarzystwa Eugenicznego, Warszawa 1930, s. 10..
Jakkolwiek środowisko naturalne ukształtowało pierwotne typy rasowe, to jednak – zdaniem Gobineau – nie podlegają one już dalszym przeobrażeniom w zmienionych warunkach naturalnych. Zatem dalsze zmiany nie są możliwe, a krzyżowanie się ras, czyli mieszanie krwi, musi prowadzić do zaniku kultury i męstwa i w końcu do upadku cywilizacji. W rasie upatrywał czynnik rozwoju cywilizacji lub jej upadku.
Według Gobineau historia uczy, że rasy osiągają szczytową potęgę, gdy są w stanie czystym, upadają zaś, gdy tracą swoją czystość. Za najczystszą współczesną rasę uważał Aryjczyków, których cechy wewnętrzne odpowiadają cechom zewnętrznym – związek słuszny dla wszystkich ras – i którzy posiadają ów wigor i autentyczną żywotność, jaką – zgodnie z twierdzeniem myślicieli volkistowskich – tak pięknie przejawiają niemieccy chłopi.
Aryjczycy chcieli być silni i dążyli do podboju – stanowiło to część ich natury. Pod tym względem reprezentowali arystokrację w świecie mniejszych, podbitych ras. Ale i oni, jak wcześniejsze, antropologicznie wyraźnie zarysowane grupy, byli poddani skażającemu działaniu gorszej krwi, procesowi zanieczyszczania, wskutek czego niższe rasy przenikały w szeregi arystokracji – prawo historii mówiące o powtarzających się procesach głosiło, że domieszka rasowa jest rzeczą nieuniknioną i prowadzi do wygaśnięcia rasy4G. Mosse, Kryzys ideologii niemieckiej. Rodowód intelektualny III Rzeszy, Czytelnik, Warszawa 1972, s. 124..
Idee Gobineau
Trzeba przyznać, że nieprędko koncepcja Arthura de Gobineau przeniknęła szeroko do myśli niemieckiej. Chociaż miała swych zwolenników, to jeszcze klimat nie był odpowiedni, aby jego idee rozkwitły. Stało się tak dopiero po zakotwiczeniu społecznego darwinizmu i po dostatecznym umocnieniu się bazy ideologicznej, w którą mogły wrosnąć poglądy Gobineau. Ale grunt ku temu był już przygotowywany przez stowarzyszenia pangermańskie. W ich zakładaniu największą rolę odegrał Ludwig Schemann, który ponadto zachwycał się koncepcjami Arthura de Gobineau i zręcznie je propagował. Niezwykle pomocne i zaangażowane propagandowo okazało się też Koło Wagnerowskie. Co ciekawe, najliczniejszą grupę w stowarzyszeniach pangermańskich stanowili nauczyciele (36%).
W końcu, gdy już pojawiło się sporo konkurujących ze sobą teorii rasistowskich, szukano rasy, która byłaby w stanie podźwignąć kulturę zachodnią z upadku5I. Sugalska, Eugenika. W poszukiwaniu istoty niemieckiego totalitaryzmu, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań 2015, s. 31.. Jednak od początku nie było wątpliwości, która rasa jest do tego najbardziej predestynowana.
Literatura
- Campbell B., Ekologia człowieka. Historia naszego miejsca w przyrodzie od prehistorii do czasów współczesnych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1995.
- Chesterton G.K., Eugenika i inne zło, Wyd. Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, Sandomierz 2011.
- Czekanowski J., Antropologia a rasizm, Wyd. KUL, Lublin 1952.
- Grotjahn A., Higiena ludzkiego rozrodu. Zarys praktycznej eugeniki, Nakładem Polskiego Towarzystwa Eugenicznego, Warszawa 1930.
- Malinowski A., Strzałko J., Antropologia, PWN, Warszawa–Poznań 1985.
- Mosse G., Kryzys ideologii niemieckiej. Rodowód intelektualny III Rzeszy, Czytelnik, Warszawa 1972.
- Sugalska I., Eugenika. W poszukiwaniu istoty niemieckiego totalitaryzmu, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań 2015.
- Uzarczyk K., Podstawy ideologiczne higieny ras i ich realizacja na przykładzie Śląska w latach 1924–1944, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002.
Ilustracje
Arthur de Gobineau – źródło: Wikimedia Commons
Okładka “Esej o nierówności ras ludzkich” – źródło: Wikimedia Commons
Zob. tematy z kategorii: Eugenika