
Houston Stewart Chamberlain i jego teoria rasowa (Ra4)
Obrazek: Rynek w Bayreuth, rodzinnym mieście Wagnerów, gdzie bardzo często przebywał u nich swego czasu (spowinowacony z rodziną Wagnerów) Houston Stewart Chamberlain a także gościł Adolf Hitler.
W końcu XVIII stulecia na Zachodzie, a przede wszystkim w państwie niemieckim, rozszalała się psychoza, która objawiała się w lęku o przyszłość ludzkości. Symptomy tego widoczne były – jak sądzono – w upadku człowieka, kultury, cywilizacji. Tworzono zatem pośpiesznie rozmaite teorie rasowe (m.in. teoria o sygnaturze, teoria frenologii), z których najbardziej popularną okazała się teoria ras Arthura de Gobineau. Gobineau poświęcił swój czas na poszukiwanie rasy, która byłaby w stanie podźwignąć kulturę zachodnią z upadku1I. Sugalska, Eugenika. W poszukiwaniu istoty niemieckiego totalitaryzmu, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań 2015, s. 31..
Aryjski ideał piękna

Wyrazicielem tych poszukiwań stał się również Houston Stewart Chamberlain, syn angielskiego admirała zamieszkałego w Niemczech. (Prywatnie Chamberlain był zięciem Ryszarda Wagnera [patrz: uwaga]). Stworzył on, niezwykle popularną wówczas (ok. 1900 r.) ideę, gloryfikującą rasę germańską, która – jego zdaniem – była spadkobierczynią cywilizacji grecko-rzymskiej. Z pewnością Niemcom musiało to się podobać. W dziele Podwaliny XIX wieku uznał on Aryjczyka za ideał piękna, a Żyda za jego skrajne przeciwieństwo.
Doszukując się genezy cywilizacji europejskiej Chamberlain twierdził, że stworzyły ją wyłącznie cztery ludy:
- Żydzi, którzy wykreowali chrześcijaństwo
- Grecy, którzy stworzyli filozofię i sztukę
- Rzymianie, którzy ustanowili prawo i organizację państwa oraz
- Teutoni, którzy zbudowali nowoczesną cywilizację.
Z tego powodu, poza biologicznymi, dowartościowywał też cechy psychiczne (w przeciwieństwie do niektórych innych rasistów), ponieważ to one – jak uważał – stworzyły geniuszy.
Rasizm Chamberlaina
Jak pokazuje jego praca, w ujęciu przez niego dziejów, nie brakuje skrajnego rasizmu, a także spekulatywnej myśli.
Bóg – powiedziałoby się ucieleśnił się w germańskiej rasie, diabeł – w żydowskiej. Miały to być dwie czyste rasy, pomiędzy którymi kwitł «chaos narodów», bękarcia mieszanina ras. Żydzi weszli do historii Zachodu jako lud obcy, pochodzący z Azji i poddany ścisłemu i zdehumanizowanemu prawu.
Germanie natomiast weszli do tej samej historii jako zbawcy w momencie, kiedy Zachód wydawał się bliski rozkładu. Ludy teutońskie były nosicielami wszystkiego, co najlepsze w cywilizacji greckiej i rzymskiej, której nadały bardziej żywotny akcent. Do greckiego ideału arystokracji Germanie dodali element metafizyczny, do rzymskiego – pojęcie sprawiedliwości2G. Mosse, Kryzys ideologii niemieckiej. Rodowód intelektualny III Rzeszy, Czytelnik, Warszawa 1972, s. 130–131..

H.S. Chamberlain utrzymywał, że Żydzi mają paskudny charakter. Że są pozbawieni wyobraźni i ideałów, że chcą zdobyć przewagę wśród narodów oraz że są groźni i dlatego trzeba zwalczać ich wszelkimi sposobami, a jest to walka na śmierć i życie.
Trzeba przyznać, że koncepcja rasistowska Chamberlaina, rozwinięta w pierwszej połowie XX w., zyskała swe podwaliny już w wieku poprzednim. (Chodzi przede wszystkim o Arthura Gobineau). To wówczas w pseudonaukowy sposób uzasadniano jej racje. Nośnikiem tej koncepcji był stereotyp subiektywnego piękna, który „jest fizycznym odbiciem wewnętrznych popędów i natury człowieka”3Tamże, s. 388..
Uwaga
W uzupełnieniu warto nadmienić, że z rodziną Wagnerów Chamberlaina łączyły szczególne związki. Był z nimi blisko zaprzyjaźniony, a wcześniej prowadził ożywioną korespondencję z (drugą) żoną słynnego kompozytora R. Wagnera – Cosimą. (Cosima, to córka Liszta i wcześniej żona znanego dyrygenta Hansa von Bülowa). Następnie ożenił się z ich córką – Evą, przyjmując też obywatelstwo niemieckie.
Jeśli chodzi o Ryszarda Wagnera, to osiedlił się dopiero w latach 70. XIX w. w Bayreuth w Bawarii (obrazek wyróżniający). Tam, specjalnie dla niego, wybudowano teatr operowy, w którym wystawiał swoje opery.
Jako ciekawostkę dodam, że Wagner wcześniej zatrudniony był w Królewcu i Rydze, na stanowisku dyrektora opery. Przydarzyły mu się bankructwa, narobił też osobistych długów, więc salwował się ucieczką do Paryża. Ponadto oskarżany był o nadużycia finansowe, zaangażował się po stronie rewolucjonistów w okresie Wiosny Ludów, toteż zmuszony był do przebywania poza granicami. Ale był też bardzo zdolnym twórcą muzycznym, zatem otrzymywał kolejne stanowiska.
Miasto Bayreuth znane było (i jest) z festiwali wagnerowskich, na których rokrocznie bywał H.S. Chamberlain. W XX wieku często u Wagnerów w Bayreuth gościł również Adolf Hitler, a potomkowie R. Wagnera zwracali się do niego „wujku”. Wokół rodziny Wagnerów gromadzili się przedstawiciele elity niemieckiej o nacjonalistycznych przekonaniach.
Literatura
- Campbell B., Ekologia człowieka. Historia naszego miejsca w przyrodzie od prehistorii do czasów współczesnych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1995.
- Chesterton G.K., Eugenika i inne zło, Wyd. Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, Sandomierz 2011.
- Czekanowski J., Antropologia a rasizm, Wyd. KUL, Lublin 1952.
- Grotjahn A., Higiena ludzkiego rozrodu. Zarys praktycznej eugeniki, Nakładem Polskiego Towarzystwa Eugenicznego, Warszawa 1930.
- Malinowski A., Strzałko J., Antropologia, PWN, Warszawa–Poznań 1985.
- Mosse G., Kryzys ideologii niemieckiej. Rodowód intelektualny III Rzeszy, Czytelnik, Warszawa 1972.
- Sugalska I., Eugenika. W poszukiwaniu istoty niemieckiego totalitaryzmu, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań 2015.
- Uzarczyk K., Podstawy ideologiczne higieny ras i ich realizacja na przykładzie Śląska w latach 1924–1944, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002.
Ilustracje
Obrazek wyróżniający, Rynek w Bayreuth – źródło: Wikimedia Commons
Houston Stewart Chamberlain – źródło: Wikimedia Commons
Zob. też inne wpisy na temat ras i rasizmu, na przykład: Teorie rasowe. „Rasa” i „naród” w eugenice, Artur de Gobineau. Esej o nierówności ras ludzkich, jak również Hans F.K. Günther – teoretyk rasizmu niemieckiego
a ponadto wpisy w kategorii: Eugenika

