Transplantacja tkanek i narządów

Nową specjalnością chirurgii, począwszy od 2. połowy XX w., staje się (w coraz szerszym zakresie) transplantacja tkanek i narządów. Zapoczątkował ją genewski chirurg Jacques Reverdin, który już w 1917 r. przeszczepiał skórę rannym żołnierzom, przeszczepiając małe paski skórne z ciała pacjenta.

Niekiedy wspomina się o jeszcze wcześniejszych próbach przeszczepu, np. w XVI w. Kaspar Tagliacozzi (włoski profesor medycyny) dokonał plastycznej chirurgii nosa, z użyciem płata skóry z ramienia, co opisał w swojej książce. A wzorował się podobno na opisach słynnego hinduskiego lekarza Susruty o operacyjnym odtwarzaniu nosa, w III w.

Początki transplantologii

Prekursorem  przeszczepu  narządów (we współczesnym rozumieniu) był Alexis Carrel, francuski fizjolog i chirurg, pracujący w Nowym Jorku. W 1912 r. otrzymał Nagrodę Nobla w uznaniu za prace dotyczące naczyń i transplantacji narządów.

Początkowo najczęściej przeszczepianym narządem była nerka, a operacje takie wykonywano głównie w USA. Pierwsze przeszczepy wątroby, serca, płuc nie były udane, pacjent żył od kilku godz. do kilkunastu dni, o ile przeżył samą operację. Następował jednak szybki rozwój transplantologii. Pierwsze udane przeszczepy narządów zanotowano w USA; w 1954 r. przeszczepił nerkę Joseph Murray, który w 1990 r. otrzymał Nagrodę Nobla.

W 1967 r. Christian Barnard (chirurg z RPA, który kształcił się i pracował na uniwersytecie w Minesocie – USA, gdzie wykonał też pierwszą operację serca), jako pierwszy przeszczepił serce, ale zarówno pierwszy pacjent, jak i wielu następnych z przeszczepionym sercem, nie przeżyło na tyle długo, aby mówić o sukcesie. Z tego powodu uczeni poszukiwali innych rozwiązań.

W poszukiwaniu alternatywnych rozwiązań

Amerykański chirurg William de Vries wszczepił w 1982 r. sztuczne serce, konstrukcji amerykańskiego elektronika Roberta Jarvika, ale po ponad 111 dniach – pacjent zmarł. Okazało się jednak, że po śmierci serce pracowało dalej, a zgon nastąpił z powodu dysfunkcji wielu innych narządów. Należy przypuszczać, że przyczyną zaburzeń było sztuczne serce. Zostało bowiem pozbawione precyzyjnego połączenia z siecią włókien nerwowych, czuciowych, z układem wegetatywnym, układem współczulnym i in. Zarówno konstruktor nie zrezygnował z dalszych ulepszeń sztucznego serca, jak i chirurdzy nie odstępowali od prac nad udoskonaleniem jego wszczepiania.

Rodzaje transplantacji

Istnieją cztery rodzaje transplantacji:

1. autoplastyka (dawcą i biorcą jest ta sama osoba),
2. homoplastyka (przeszczep w obrębie tego samego gatunku, gdy dawcą jest inna osoba),
3. heteroplastyka (przeszczepy międzygatunkowe, tu dawcą jest zwierzę),
4. alloplastyka (część zamienna wykonana jest z metalu lub tworzywa sztucznego).

W przypadku homoplastyki i heteroplastyki powstaje niebezpieczeństwo odrzucenia przeszczepu z powodu przeciwciał, jakie wytwarza ustrój na substancje białkowe przeszczepu o działaniu antygenowym. Przed zabiegiem prowadzi się specjalistyczne badania dawcy i biorcy, w celu dobrania pod względem genetycznym tkanek czy narządów. Inne badania są konieczne, aby wykluczyć przeniesienie groźnych chorób z dawcy na biorcę. Takie analizy wykonuje się po to, aby uchronić pacjenta przed odrzuceniem przeszczepu.

Także po transplantacji prowadzi się obserwację pacjenta. Podawane są leki zwiększające tolerancję przeszczepu lub modyfikuje się odporność układu immunologicznego, tzn. obniża się odporność organizmu. Lekiem ułatwiającym przyjęcie przeszczepu jest (m.in.) cyklosporyna A czy kortykosteroidy (wyciągi z kory nadnerczy).

Od czasu wykonywania transplantacji poczęto organizować także „banki narządów”. W Nowym Jorku w 1945 r. powstał pierwszy „bank oczu”, gdzie przechowuje się rogówki osób zmarłych do przeszczepu.

W Polsce od 1993 r. działa organizacja Poltransplant, która jest odpowiedzialna za pobieranie organów, przechowywanie i dostarczanie ich do transplantacji. Na pobranie narządu musi być zgoda dawcy, lub domniemana zgoda (w przypadku braku złożenia odmowy za życia), aby uchronić się od nadużyć, handlu organami itp.

Zob. też inne wpisy z kategorii: Medycyna