Kategorie ontologiczne. Ontologia formalna (On5)

W pytaniu o kategorie ontologiczne chodzi o to, jakie są podstawowe składniki rzeczywistości, lub prościej, z czego składa się świat: z rzeczy, z procesów, czy ze zdarzeń. Są to trzy podstawowe kategorie ontologiczne.

Problemy ontologiczno-semantyczne (kategorie ontologiczne)

Trzy podstawowe kategorie ontologiczne to:

• Reizm głosi, że świat składa się z rzeczy (łac. res – rzecz).
• Procesualizm, który mówi, że podstawowymi składnikami rzeczywistości są procesy.
• Ewentyzm (ang. event – zdarzenie) twierdzi, że świat składa się ze zdarzeń.

Na czym polega różnica między tymi kategoriami?

• 

  Rzecz posiada rozciągłość przestrzenną.

• Proces trwa w czasie i składa się z kolejnych faz.
• Natomiast zdarzenie to zjawisko momentalno-punktowe, np. zderzenie dwóch cząstek elementarnych.

Większość filozofów głosi, że świat składa się z rzeczy, np. reizm Tadeusz Kotarbińskiego. Jednak są też tacy, którzy sądzą, że świat składa się ze zdarzeń, chociażby Bertrand Russell. Niektórzy filozofowie, jak np.  A. N. Whitehead, uważają, że świat składa się z procesów. Możliwe jest też stanowisko mieszane.

Nauka współczesna nie opowiada się zdecydowanie za żadnym z tych stanowisk.

Oprócz podstawowych kategorii ontologicznych istnieją też kategorie pochodne. Należą do nich takie kategorie, jak:

• cechy, czyli własności
• oraz stosunki, czy relacje
• a także stany rzeczy itp.

W związku z tym można też spotkać systemy ontologiczne, które głoszą, że świat składa się z własności (atrybutów), stosunków lub stanów rzeczy – jako podstawowych elementów rzeczywistości.

Ontologia formalna

O ontologii formalnej mówimy w szerszym i węższym znaczeniu.

• Ontologia formalna w szerszym znaczeniu, to wszelkie rozważania o bycie. Opierają się one, na zasadach logiki i innych zasadach przyjmowanych a priori – bez zwracania się do doświadczenia.

W tym sensie formalna była ontologia Ch. Wolffa, nie była natomiast ontologia N. Hartmanna.

• W sensie węższym ontologią formalną nazywamy sformalizowane systemy ontologiczne tworzone przez logików i filozofów, z wykorzystaniem takich teorii matematyki i logiki, jak teoria mnogości, rachunek zdań, teoria relacji, teoria kategorii, itp.

Najbardziej znaną ontologią formalną w Polsce jest teoria S. Leśniewskiego, złożona z trzech systemów formalnych. Są to:

(1) prototetyka, czyli rachunek zdań,
(2) ontologia (rachunek klas i relacji),
(3) mereologia, tj. teoria części i całości.

Najbardziej znanym systemem ontologii formalnej jest teoria mnogości zinterpretowana ontologicznie, zgodnie z którą świat składa się z obiektów jednostkowych (elementów) oraz przedmiotów ogólnych (zbiorów).

Teoria mnogości tak zinterpretowana stanowi argument za realizmem powszechnikowym, gdyż zakłada istnienie nie tylko przedmiotów jednostkowych lecz także przedmiotów ogólnych (zbiorów).