Houston Stewart Chamberlain
Eugenika,  Eugenika niemiecka

Houston Stewart Chamberlain i jego teoria rasowa (Ra4)

Obrazek: Rynek w Bayreuth, rodzinnym mieście Wagnerów, gdzie bardzo często przebywał u nich swego czasu (spowinowacony z rodziną Wagnerów) Houston Stewart Chamberlain a także gościł Adolf Hitler.

W końcu XVIII stulecia na Zachodzie, a przede wszystkim w państwie niemieckim, rozszalała się psychoza, która objawiała się w lęku o przyszłość ludzkości. Symptomy tego widoczne były – jak sądzono – w upadku człowieka, kultury, cywilizacji. Tworzono zatem pośpiesznie rozmaite teorie rasowe (m.in. teoria o sygnaturze, teoria frenologii), z których najbardziej popularną okazała się teoria ras Arthura de Gobineau. Gobineau poświęcił swój czas na poszukiwanie rasy, która byłaby w stanie po­dźwignąć kulturę zachodnią z upadku1I. Sugalska, Eugenika. W poszukiwaniu istoty niemieckiego totalitaryzmu, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań 2015, s. 31..

Aryjski ideał piękna

Houston Stewart Chamberlain
Houston Stewart Chamberlain

 

Wyrazicielem tych poszukiwań stał się również Houston Stewart Chamberlain, syn an­gielskiego admirała zamieszkałego w Niemczech. (Prywatnie Chamberlain był zięciem Ryszarda Wagnera [patrz: uwaga]). Stworzył on, niezwykle popularną wówczas (ok. 1900 r.) ideę, gloryfikującą rasę germańską, która – jego zdaniem – była spadkobierczynią cywilizacji grecko-rzymskiej. Z pewnością Niemcom musiało to się podobać. W dziele Podwaliny XIX wieku uznał on Aryjczyka za ideał piękna, a Żyda za jego skrajne przeciwieństwo.

Doszukując się genezy cywilizacji europejskiej Chamberlain twierdził, że stworzyły ją wyłącznie cztery ludy:

  • Żydzi, którzy wykreowali chrześcijaństwo
  • Grecy, którzy stworzyli filozofię i sztukę
  • Rzymianie, którzy ustanowili prawo i organizację państwa oraz
  • Teutoni, którzy zbudowali nowoczesną cywilizację.

Z tego powodu, poza biologicznymi, dowartościowywał też cechy psychiczne (w przeciwieństwie do niektórych innych rasistów), ponieważ to one – jak uważał – stworzyły geniuszy.

Rasizm Chamberlaina

Jak pokazuje jego praca, w ujęciu przez niego dziejów, nie brakuje skrajnego rasizmu, a także spekulatywnej myśli.

Bóg – powiedziałoby się ucieleśnił się w germańskiej rasie, diabeł – w żydow­skiej. Miały to być dwie czyste rasy, pomiędzy którymi kwitł «chaos narodów», bękarcia mieszanina ras. Żydzi weszli do historii Zachodu jako lud obcy, po­chodzący z Azji i poddany ścisłemu i zdehumanizowanemu prawu.

Germanie natomiast weszli do tej samej historii jako zbawcy w momencie, kiedy Zachód wydawał się bliski rozkładu. Ludy teutońskie były nosicielami wszystkiego, co najlepsze w cywilizacji greckiej i rzymskiej, której nadały bardziej żywotny akcent. Do greckiego ideału arystokracji Germanie dodali element metafizyczny, do rzymskiego – pojęcie sprawiedliwości2G. Mosse, Kryzys ideologii niemieckiej. Rodowód intelektualny III Rzeszy, Czytelnik, Warszawa 1972, s. 130–131..

Houston Stewart Chamberlain
Postać Żyda

H.S. Chamberlain utrzymywał, że Żydzi mają paskudny charakter. Że są pozbawieni wyobraźni i ideałów, że chcą zdobyć przewagę wśród narodów oraz że są groźni i dlatego trzeba zwalczać ich wszelkimi sposobami, a jest to walka na śmierć i życie.

Trzeba przyznać, że koncepcja rasistowska Chamberlaina, rozwinięta w pierwszej połowie XX w., zyskała swe podwaliny już w wieku poprzednim. (Chodzi przede wszystkim o Arthura Gobineau). To wówczas w pseudonaukowy sposób uza­sadniano jej racje. Nośnikiem tej koncepcji był stereotyp subiektywnego piękna, który „jest fizycznym odbiciem wewnętrznych popędów i natury człowieka”3Tamże, s. 388..

Uwaga

W uzupełnieniu warto nadmienić, że z rodziną Wagnerów Chamberlaina łączyły szczególne związki. Był z nimi blisko zaprzyjaźniony, a wcześniej prowadził ożywioną korespondencję z (drugą) żoną słynnego kompozytora R. Wagnera – Cosimą. (Cosima, to córka Liszta i wcześniej żona znanego dyrygenta Hansa von Bülowa). Następnie ożenił się z ich córką – Evą, przyjmując też obywatelstwo niemieckie.

Jeśli chodzi o Ryszarda Wagnera, to osiedlił się dopiero w latach 70. XIX w. w Bayreuth w Bawarii (obrazek wyróżniający). Tam, specjalnie dla niego, wybudowano teatr operowy, w którym wystawiał swoje opery.

Jako ciekawostkę dodam, że Wagner wcześniej zatrudniony był w Królewcu i Rydze, na stanowisku dyrektora opery. Przydarzyły mu się bankructwa, narobił też osobistych długów, więc salwował się ucieczką do Paryża. Ponadto oskarżany był o nadużycia finansowe, zaangażował się po stronie rewolucjonistów w okresie Wiosny Ludów, toteż zmuszony był do przebywania poza granicami. Ale był też bardzo zdolnym twórcą muzycznym, zatem otrzymywał kolejne stanowiska.

Miasto Bayreuth znane było (i jest) z festiwali wagnerowskich, na których rokrocznie bywał H.S. Chamberlain. W XX wieku często u Wagnerów w Bayreuth gościł również Adolf Hitler, a potomkowie R. Wagnera zwracali się do niego “wujku”. Wokół rodziny Wagnerów gromadzili się przedstawiciele elity niemieckiej o nacjonalistycznych przekonaniach.

Literatura
  • Campbell B., Ekologia człowieka. Historia naszego miejsca w przyrodzie od prehistorii do czasów współczesnych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1995.
  • Chesterton G.K., Eugenika i inne zło, Wyd. Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, Sandomierz 2011.
  • Czekanowski J., Antropologia a rasizm, Wyd. KUL, Lublin 1952.
  • Grotjahn A., Higiena ludzkiego rozrodu. Zarys praktycznej eugeniki, Nakładem Polskiego Towarzystwa Eugenicznego, Warszawa 1930.
  • Malinowski A., Strzałko J., Antropologia, PWN, Warszawa–Poznań 1985.
  • Mosse G., Kryzys ideologii niemieckiej. Rodowód intelektualny III Rzeszy, Czytelnik, Warszawa 1972.
  • Sugalska I., Eugenika. W poszukiwaniu istoty niemieckiego totalitaryzmu, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań 2015.
  • Uzarczyk K., Podstawy ideologiczne higieny ras i ich realizacja na przykładzie Śląska w latach 1924–1944, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002.

Iva Kalina, 13.09.2017

Ilustracje

Obrazek wyróżniający, Rynek w Bayreuth – źródło: Wikimedia Commons
Houston Stewart Chamberlain – źródło: Wikimedia Commons

Zob. też inne wpisy na temat ras i rasizmu, na przykład: Teorie rasowe. “Rasa” i “naród” w eugenice, Artur de  Gobineau. Esej o nierówności ras ludzkich, jak również Hans F.K. Günther – teoretyk rasizmu niemieckiego
a ponadto wpisy w kategorii: Eugenika

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *