Herezje jako symptomy reformacji w Kościele (Ch15)

Herezje jako symptomy reformacji

Obrazek: Spalenie na stosie Jana Husa w Konstancji (1415 r.) Kościół nękany z zewnątrz (najazdy innowierców) i z wewnątrz (herezje, spory), miał wielu groźnych przeciwników właśnie w łonie samego Kościoła. Ataki skierowane były najczęściej przeciwko samemu papieżowi (lub ogólnie, przeciwko Stolicy Apostolskiej), również przeciwko wyższym hierarchom kościelnym. Georg von Frundsberg (niemiecki dowódca wojsk cesarza Maksymiliana I i Karola V) na czele armii lancknechtów (lub landsknechtów – z niem. kraj + sługa), przekroczywszy Alpy, próbował wziąć odwet na papieżu, którego uważał za źródło wszelkiego zła. Wygrażał mu: „Kiedy przybędę do Rzymu, powieszę papieża”¹.

JAN WYCLEF

Herezje jako symptomy reformacji — **John Wyclef**

Przeciw hierarchizacji duchowieństwa występuje angielski filozof, teolog i polityk – Jan Wyclef, propagując równość i posłannictwo kaznodziejskie. (Żył w latach 1330–1384; nazwisko jego pisane jest na wiele sposobów: Wiclef, Wiklef, Wiklif). Będąc wykładowcą w Oksfordzie – pisał komentarze do Pisma św., za co nadano mu tytuł Doctor Ewangelicus (Doktor Ewangeliczny). Ale pisał także rozprawy o Kościele oraz o władzy duchownej i świeckiej. Nie omieszkał wytknąć Kościołowi jawnych nadużyć: sprzedawania urzędów, relikwii i odpustów oraz zachłanność majątkową.

Obraz ten stał w głębokiej sprzeczności z augustiańską wizją Kościoła (bez władzy i posiadłości), której Wyclef był właśnie wyrazicielem. Nad wyraz interesujące jest jego wywiedzenie władzy papieża od cesarzy rzymskich, a nie od Chrystusa czy św. Piotra.

Zainicjował przełożenie całej Biblii na język angielski, co było w owym czasie nowatorskie. Kwestionował pośrednictwo kapłanów między Bogiem a człowiekiem, zatem także rolę sakramentów. Wyjątkowo w tym przypadku papiestwo nie podejmowało przeciwko niemu zdecydowanych kroków, z obawy przed reakcją możnych i ludu londyńskiego, których Wyclef sobie zjednał.

Zainicjowany przez niego ruch lollardów uznany został za bardzo niebezpieczny, chociaż lollardzi działali jeszcze dość długo po śmierci swego mistrza. Dopiero na synodzie w Londynie (1382 r.) potępiono naukę Wyclefa, a on sam musiał opuścić Uniwersytet. Stało się to możliwe dzięki poparciu króla. Sama władza Kościoła nie zdołałaby wiele, gdyby nie współdziałanie z władzą świecką. Widać to na powyższym przykładzie i w większości innych przypadków konfliktowych na linii Kościół – opozycja wyznaniowa.

Wyclefa nie ekskomunikowano za życia, ale w bulli ogłoszonej w 1413 r., potępiono jego pisma: Dialogus i Trialogus, w konsekwencji czego, król angielski Henryk IV kazał wydobyć (po prawie 30 latach!) szczątki Wyclefa i spalić je razem z jego dziełami.

JAN HUS

Na nauce Wyclefa wzorował się inny wielki przeciwnik Kościoła – Jan Hus (1370-1415). (Pochodził z małej miejscowości Husiniec, stąd nazwany został Husem). Ten dwukrotny rektor uniwersytetu w Pradze, był bardzo popularny i szanowany ze względu na swe uzdolnienia kaznodziejskie i nienaganne życie. Wsławił się też obroną ludności czeskiej przed zniemczeniem.

Początkowo, mając poparcie króla Wacława IV i życzliwość arcybiskupa Zbinka z Hasenburga, rozwijał swą teorię wiary, lecz z chwilą skrytykowania struktur kościelnych, szybko naraził się okolicznemu klerowi. Najpierw oskarżono go przed papieżem za szerzenie wyclefizmu, więc arcybiskup nałożył na niego ekskomunikę. Potem ekskomunikował go papież, gdyż ostrze jego krytyki skierowane było przede wszystkim przeciwko władzy papieskiej.

Hus – przestaje być księdzem. Wypowiada się w kwestii grzeszności duchownych, w tym także biskupów i papieża.

Księża, którzy żyją w jakimkolwiek grzechu, plamią władzę kapłańską i jak niewierni synowie – mylą się w materii siedmiu sakramentów, autorytetu Świętej Stolicy, Mszy, potępień, obyczajów, ceremonii, kultu relikwii, odpustów i zakonów. (…) Nikt nie jest reprezentantem Chrystusa lub Piotra, jeśli ich postępowania nie naśladuje wiernie...².

Następny arcybiskup w 1412 r. nałożył na Husa „wielką ekskomunikę” i interdykt na wszystkie miejsca, gdzie Hus się pojawił. Zaproszony jednak został na sobór w Konstancji (zwołany na 1414 r.) przez króla niemieckiego Zygmunta Luksemburskiego, aby przedstawił swoje stanowisko w kwestii wiary i organizacji Kościoła. Otrzymał też glejt bezpieczeństwa. Jednakże podstępnie został osadzony w więzieniu i przesłuchiwany. Nakazywano mu odwołać swoje twierdzenia, lecz Hus nie uległ i – jak w podobnych przypadkach – został skazany na śmierć przez spalenie na stosie. Wyrok wykonano natychmiast. Tak samo postąpiono ze zwolennikami Husa.

Okres przedreformacyjny: MISTRZ ECKHART oraz GIROLAMO SAVONAROLA

W okresie przedreformacyjnym (mowa tu o Reformacji Marcina Lutra) wielu wybitnych teologów, osób duchownych i humanistów, sprzeciwiając się nauce Kościoła rzymskiego, skupiało wokół siebie zwolenników reformy, nie godzących się z nieprawościami popełnianymi w imię wiary. Z tym, że jedni działali dłużej i zdołali porwać znaczną liczbę wiernych, a niektórzy inni zostali szybko osądzeni i zgładzeni. Nie znaczy to jednak, że ich teorie pozostały bez echa. Przygotowywały one grunt dla późniejszych reformatorów.

Na przykład Mistrz Eckhart (1260–1328) – dominikański mistyk, wybitny teolog, także skupił wokół siebie liczną grupę wiernych. Inkwizytorzy już zaczęli badać jego naukę, lecz Eckhart „zdążył” umrzeć przed ogłoszeniem bulli o ekskomunice.

Girolamo Savonarola (1452–1498) także dominikanin (przeor klasztoru i kaznodzieja), miał nawet odwagę we Włoszech krytykować papieża. W liście do króla Karola VIII pisał:

Kościół jest pogrążony cały od głowy do stóp w niegodziwości i występkach… Aleksander nie jest wcale papieżem i nie może uchodzić za takiego… Abstrahując już od jego innych występków, które zna cały świat, twierdzę, że nie jest on chrześcijaninem i nie wierzy w istnienie Boga³.

Oczywiście Savonarolę spotkał ten sam los, co innych krytyków Kościoła. Najpierw on i jego zwolennicy zostali ekskomunikowani, a potem uwięzieni i torturowani. Następnie zostali powieszeni i wreszcie spaleni na stosie jako heretycy, schizmatycy i buntownicy przeciwko władzy kościelnej.

Literatura

Banaszak M, ks., 1989, Historia Kościoła katolickiego, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa.
Chaunu P., 1989, Czas reform. Historia religii i cywilizacji (1250-1550), Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
Delumeau J., 1986, Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., t. I, Narodziny i rozwój Reformy protestanckiej, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
Eliade M., 1993, Traktat o historii religii, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
Kościoły, wspólnoty, herezje. Szkice z tradycji chrześcijańskiej, (pr. zb.), 1997, Wydawnictwo „Znak”, Kraków.
Kowalski J. W., 1985, Chrześcijaństwo, tom I i II, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
Lebrun F., 1997, (red.), Wielkie daty chrześcijaństwa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo, Wrocław.
McKenzie J. L., 1975, Kościół Rzymsko-katolicki, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
Olszewski D., 1999, Dzieje chrześcijaństwa w zarysie, Wydawnictwo „Znak”, Kraków.
Pierrard P., 1981, Historia Kościoła katolickiego, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
Potkowski E., 1988, Opozycja i herezje, w: (pr. zb.) Zarys dziejów religii, Iskry, Warszawa.
Ranke L, von, 1974, Dzieje papiestwa w XVI – XIX wieku, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Ziętara B., 2000, Historia powszechna średniowiecza, Wydawnictwo TRIO, Warszawa.

Ilustracje

Spalenie na stosie Jana Husa, źródło: Wikimedia Commons
John Wyclef, źródło: Wikimedia Commons
Jan Hus, źródło: Wikimedia Commons
Pomnik Mistrza Eckharta, źródło: Wikimedia Commons
Girolamo Savonarola, źródło: Wikimedia Commons

Zob. wpisy w kategorii Chrześcijaństwo
Zob. też pierwszy wpis Początki chrześcijaństwa (Ch1), w którym wyjaśniam termin „herezje”.