Hedonizm sceptyczny Montaigne’a (He5). Upodobanie świata

Obrazek: Izba Montaigne’a w jego zamku
Hedonizm sceptyczny Montaigne’a ukształtował się w odrodzeniu. Po okresie średniowiecznego zastoju filozoficznego pierwszymi nurtami, jakie wzbudziły zainteresowanie myślicieli były m.in.: humanizm, naturalizm i sceptycyzm. Koncepcje te podjął francuski myśliciel moralista – Michel de Montaigne (1533–1592), który dał początek nowożytnej filozofii. W młodym wieku wiódł barwne życie podróżując po świecie; poznawał ciekawe miejsca, ludzi; czynił obserwacje życia, a swoje spostrzeżenia zapisywał dla przyjemności.

Transpozycja hedonizmu w czasach nowożytnych

Pisał, że „życie nie jest ani dobre, ani złe, jest tylko miejscem dobra i zła, zależnie od tego, czy zrobicie w nim miejsce dla dobra czy zła”¹. Filozofii przeznaczył zadanie, by uczyła znajdować to miejsce dla dobra, aby była „sztuką życia”. Tę sztukę życia pojmował w swoisty dla siebie sposób: najważniejsza jest niezależność, i to szeroko pojmowana. A więc niezależność od własnych namiętności, gdyż one czynią z ludzi niewolników; niezależność od społeczeństwa, od ojczyzny a nawet od rodziny. Na przywiązanie można sobie pozwolić tylko w takim stopniu, aby nie stało się tyranią. Wreszcie – niezależność od śmierci. Montaigne tak długo rozmyślał o śmierci, że (jak podaje) stała się mu obojętna.

Upodobanie świata

Sceptycyzm jego był szczególnego rodzaju, nie powstał ze zniechęcenia światem, ale z jego upodobania. Pozwalał na uniknięcie wszelkiego rodzaju fanatyzmu, angażowania się w sprawy publiczne oraz metafizyczne spory. Sceptycyzm ten był zatem sposobem urządzania sobie życia. Konsekwencją sceptycyzmu była ataraksja, czyli wewnętrzny spokój, co dawało mu poczucie pewności. W takim ogólnym zniechęceniu, dostrzegał pozytywną rolę doznawania przyjemności. Należy więc dbać o życie (jakim by ono nie było), gdyż, jedynie żyjąc, można doznawać przyjemności.

Kult życia był dla niego tak samo ważny, jak sceptyczne ustosunkowanie się do niego. Jego filozofia bynajmniej nie zabraniała naturalnych rozkoszy, byleby tylko zachować umiar. Z przyjemności należy umiejętnie korzystać, a nie uciekać od nich. W swoich obserwacjach stwierdza niezależność procesów seksualnych od woli jednostki i ich naturalny automatyzm; zauważa, że obcowanie miłosne „wymaga proporcji i porozumienia”. Był rzecznikiem przyjemności doznawanej „cnotliwie”, czyli tzw. lubości, na którą składa się zdrowie somatyczne i zdrowie duchowe.

Trzecia droga

Czasy, w których przyszło żyć Montaigne’owi były podobne do tamtych, kiedy powstawał hedonizm Arystypa i Epikura. Wojny, w tych czasach głównie na tle religijnym, brak stabilizacji politycznej i społecznej, zarazem wielkie przemiany gospodarcze i naukowe. To wszystko powodowało zagubienie jednostki, która nie mogła znaleźć oparcia w świecie zewnętrznym, zatem musiała tego oparcia szukać w sobie. Jedynym sędzią postępowania człowieka jest jego własne sumienie.

Tak jak Arystyp, wybiera trzecią drogę. Nie imponuje mu władza (choć przez jakiś czas był merem Bordeaux – podobno wbrew swojej woli) ani nie satysfakcjonuje poddaństwo. Uważa, że władza niszczy przyjaźń. Chce pozostać poza układami, skazany jest więc na samotność. Celem jego samotności jest „żyć bardziej swobodno i wedle siebie samego”². Dla Montaigne’a „największą rzeczą na świecie to umieć należeć do siebie”³.

Literatura

Montaigne M., Próby, PIW, Warszawa 1985.
Soldenhoff S., Wprowadzenie do etyki, PWN, Warszawa 1972.
Solomon R., Higgins K., Krótka historia filozofii, Prószyński i S-ka, Warszawa 1997.
Tatarkiewicz W., t. II, Historia filozofii, PWN, Warszawa 1968.
Vardy P., Grosch P., Etyka, Zysk i S–ka Wydawnictwo s.c., Poznań 1995.

Ilustracje

Michel de Montaigne (1533–1592) – źródło: Wikimedia Commons
Izba Montaigne’a w jego zamku – źródło: Wikimedia Commons
Strop biblioteki Montaigne’a – źródło: Wikimedia Commons
Wieża zamku w Montaigne – źródło: Wikimedia Commons

Zobacz też:

Hedonizm – wprowadzenie (He1)
Arystyp z Cyreny – twórca hedonizmu (He2)
Hedonizm: następcy Arystypa (He3)
Hedonizm Epikura (He4)
Utylitarystyczna koncepcja hedonizmu (He6)
Pragmatyzm, jako odmiana hedonizmu (He7)
Hedonizm współczesny (He8)