Filon Aleksandryjski - jak można interpretować teksty objawione

Filon Aleksandryjski

Był zhellenizowanym Żydem. Mieszkał w Aleksandrii (stąd Filon Aleksandryjski albo Filon z Aleksandrii), żył w latach od ok. 15 r. p.n.e. do ok. 50 r. n.e. Rodzina jego przybyła z Palestyny do Aleksandrii, gdzie Filon otrzymał greckie wykształcenie w zakresie arytmetyki, gramatyki, astronomii, retoryki oraz muzyki. Przede wszystkim odbył też studia z zakresu filozofii.

Poza filozofią i religią, Filon zajmował się także polityką. Pozostawił po sobie sporo rozmaitych pism. Jest to myśliciel bardzo twórczy i aktywny. Zainteresowanych odsyłam do jego pism (z których niektóre są dostępne w Internecie) oraz biografii. Jego postać przedstawiam tu jedynie „w pigułce”. A piszę o nim dlatego, że był ważną postacią dla wczesnej myśli chrześcijańskiej.

Pozostawał pod wielkim wpływem filozofii greckiej i pisał po grecku. Czytał dzieła Platona i Arystotelesa. Filozofia Filona stanowi syntezę tradycji greckiej i żydowskiej. Jego filozoficzne zainteresowania skupiały się głównie na kwestiach religijnych i ogólno filozoficznych. W swej filozofii Filon docieka, jak można interpretować teksty objawione. Jego rozważania okazały się ważne dla wczesnej myśli chrześcijańskiej oraz dla niewierzących platoników. Na Żydach nie zrobiły większego wrażenia.

Poniżej przedstawię kilka charakterystycznych wypowiedzi Filona.

Filon Aleksandryjski — Bóg Ojciec (z fresku Michała Anioła)

1. Filon próbuje pokazać, jak można interpretować teksty Starego Testamentu, które fragmenty należy traktować alegorycznie, a które naturalnie. Poddaje analizie następujący fragment z Księgi Rodzaju:

„Rzekł Bóg: zgładzę człowieka z powierzchni ziemi, którego stworzyłem”.

Filon mówi, że jeżeli przyjmiemy dosłownie ten fragment tekstu, to trzeba by przyjąć, że w Bogu zachodzi zmiana. Najpierw Bóg miał do człowieka stosunek pozytywny, a później negatywny, a to znaczy, że w Bogu nastąpiła istotna zmiana. Bóg najpierw stworzył człowieka, który później Go zawiódł. Stąd nastąpiła zmiana stosunku do człowieka. Co to znaczy? Że Bóg jest Istotą zmienną, choć jest Istotą niezmienną. Jak to jest możliwe? Bóg powinien być Istotą niezmienną. Mówi też, że w dekalogu w wydaniu biblijnym ze Starego Testamentu, Bóg jest zazdrosny o człowieka, chce być jego jedynym Bogiem. A zazdrość to też jest jakaś zmiana w strukturze Boga. Innym przykładem jest to, że Bóg opowiada się po stronie jednego ludu (żydowskiego) i włącza się do walki z jego przeciwnikami. Tego również Filon nie potrafi pojąć, dlatego interpretowanie tekstów biblijnych rodzi problemy.

Próbując zgłębiać rozumienie alegorii, Filon wyróżnia dwa poziomy religijności:

(1) jedni ludzie muszą odczuwać strach, odległość, dystans, a inni

(2) wiedzą, że Bóg to wartość absolutna, to byt doskonały, dlatego należy wypełniać przykazania. Ludzie należący do drugiego poziomu religijności nie potrzebują tzw. „bata nad głową”, żeby wierzyć.
Bóg przyjmuje, że ludzie mogą błądzić, ale liczy się tylko efekt końcowy.

2. Do interpretacji tekstów objawionych Filon posługuje się filozofią grecką. Wykorzystuje na przykład stoicyzm. Stoicyzm to postawa bezafektywna, apatia, nieuleganie złości. Filon wnosi, że taki jest właśnie Bóg. Że musi być Istotą bezafektywną, bez złości, bez gniewu. Ale jeśli nie można zaapelować do rozumu człowieka, do jego uczuć, to trzeba go nastraszyć.

3. Filon zastanawia się: czy to, co posiadamy należy do nas? Dochodzi do wniosku, że wszystko to, co człowiek posiada jest przykładem łaski Boga. Tak naprawdę człowiek nie jest właścicielem tego, co posiada. Dlatego, nie powinien przywiązywać się do tego, co posiada. Za przykład podaje Abrahama i jego syna Izaaka. Chodzi o poświęcenie Bogu jedynego syna jako ofiary całopalnej. Abraham po długich zmaganiach decyduje się na wykonanie polecenia Boga, na zasadzie „Bóg dał, Bóg wziął”.

4. Filon mierzy się z przekonaniem ludzi, którzy obdarzają Boga cechami ludzkimi.

Twierdzi, że Bóg nie jest, jak człowiek.

Człowiek ma tendencję do wyobrażania sobie Boga na obraz i podobieństwo swoje, a to jest ograniczanie Boga.

Filon zdaje sobie sprawę z tego, że ludzie mimo wszystko potrzebują obrazu Boga i że przydają Mu ludzkie cechy. W Biblii jest wiele takich sformułowań, w których traktuje się Boga jak człowieka. Na przykład, że się gniewa, że karze itp.

5. Następna istotna rzecz u Filona, tj. swoiste rozumienie wolnej woli. Prawdziwy wybór między dobrem i złem, to jest wybór dobra. Człowiek ma wybrać i kiedy dokonuje się ten wybór, to właśnie w tym ujawnia się wolna wola. (Koncepcja ta antycypuje koncepcję świętego Augustyna).

6. Filon rozważa też kategorię miłosierdzia: jak należy rozumieć miłosierdzie? Bóg wie, kogo obdarzyć łaską. Tego, kto jest otwarty na Boga.

Warto poczytać „Pisma” – Filona Aleksandryjskiego – tekst o niezmienności Boga.