Szkoła Lwowsko-Warszawska (SLW2)

Obrazek: Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie (obecnie Ukraina)
Szkoła Lwowsko-Warszawska (SLW), jej program – w moim przekonaniu – nie tylko nawiązuje do programu neopozytywistów, lecz wykazuje istotne podobieństwa.

Działalność Szkoły datuje się od przybycia do Lwowa Kazimierza Twardowskiego, a raczej objęcia przez niego katedry filozofii na Uniwersytecie, tj. od roku 1895, i trwa do wybuchu II wojny światowej (nierzadko mówi się o jej kontynuacji w okresie powojennym).

Twórca Szkoły i przedstawiciele

 

K. Twardowski urodził się i kształcił w Wiedniu pod kierunkiem filozofa i teologa Franza Brentana, specjalizującego się w psychologii. Za przedstawicieli (bardziej i mniej związanych, bezpośrednich i pośrednich uczniów Twardowskiego) Szkoły uważa się dość liczną grupę uczonych (ok. 80), z których najczęściej wymienia się: Jana Łukasiewicza, Alfreda Tarskiego (wcześniej Alfred Tajtelbaum), Kazimierza Ajdukiewicza, Tadeusza Czeżowskiego, Tadeusza Kotarbińskiego, Stanisława Leśniewskiego, Zygmunta Zawirskiego – ci wszyscy działali przede wszystkim w dziedzinie logiki i metodologii nauk oraz Władysława Tatarkiewicza – historyka filozofii i estetyki.

Dwa ośrodki

Szkołę Lwowsko-Warszawską można by podzielić na dwa ośrodki uniwersyteckie:

• ośrodek lwowski, logiczno –  filozoficzny (pozostający pod większym wpływem filozofa – K. Twardowskiego, niż logika – K. Ajdukiewicza)
• oraz ośrodek warszawski, logiczno –  matematyczny, który o tyle miał związek z filozofią, o ile sama logika jest ważna dla filozofii, gdyż przez tysiąclecia stanowiła jej część składową.

Dziś logika jest zaliczana do nauk matematycznych i występuje pod nazwą logika matematyczna, a jej związki z filozofią są nadal niezwykle istotne.

Szkoła Lwowsko-Warszawska daje początek (czasem osobno wymienianej) Szkole Warszawskiej. Tu już sama nazwa mówi, jaki był profil tej Szkoły, ponieważ zamiennie nazywano ją „Warszawską Szkołą Logiczną”.

Twórcami jej są filozofowie i matematycy, a głównie Jan Łukasiewicz i Stanisław Leśniewski (uczniowie K. Twardowskiego). Warszawska Szkoła Logiczna jest traktowana jako część Polskiej Szkoły Matematycznej. Założyciele, wespół z Wacławem Sierpińskim i Stefanem Mazurkiewiczem, kształcą przede wszystkim w zakresie logiki: Alfreda Tarskiego, Jerzego Słupeckiego, Mojżesza Presburgera, Andrzeja Mostowskiego, Adolfa Lindenbauma i wielu innych. Chociaż Szkoła ta ma filozoficzny rodowód, to dziś stanowi część historii matematyki.

We Lwowie natomiast, kształcą się w przeważającej mierze metodologowie i filozofowie języka, także w zakresie logiki i semantyki, m. in.: Izydora Dąmbska, Maria Kokoszyńska-Lutmanowa, Seweryna Łuszczewska-Romahnowa, Henryk Mehlberg. Oprócz logiki i filozofii analitycznej, prowadzone są też wykłady z innych specjalności filozoficznych, ale pozostają one w mniejszości. Walter Auerbach, Eugenia Blaustein, Leopold Blaustein, Halina Słoniewska, Tadeusz Witwicki – kształcą się w zakresie psychologii.

Może sensowne byłoby dokonanie trwałego (teoretycznego) rozdziału na owe dwa ośrodki, dla potrzeb wyłącznie porównawczych, i wówczas będą zachodziły nieco odmienne relacje programowe każdego z tych ośrodków z Kołem Wiedeńskim.

Warto też wspomnieć o kilku innych, już nie bezpośrednich uczniach Twardowskiego, którzy także zajęli się logiką bądź historią logiki. Należą do nich: o. Józef (Innocenty) Bocheński, ks. Antoni Korcik, ks. Jan Salamucha, Sawa Frydman oraz Józef Zajkowski.

Z powyższego ukierunkowania zainteresowań uczonych tego okresu

(zresztą niektórych uczniów Szkoły nie plasuje się nawet w gronie filozofów), zdecydowanie widać, jaki charakter przybrała filozofia lwowsko-warszawska. Problematyka SLW wprawdzie koncentrowała się wokół logiki, semantyki i metodologii nauk, ale podejmowane były też zagadnienia z epistemologii oraz ontologii. Trzeba zaznaczyć, że niektórzy przedstawiciele  Szkoły, a dokładniej T. Kotarbiński, T. Czeżowski, T. Witwicki i W. Tatarkiewicz mają także publikacje z innej tematyki. Ale nie sądzę, aby to podważało postawioną tu tezę o neopozytywistycznym nastawieniu Szkoły.

 

Jak już wspominałam, filozofów lwowskich nie łączył wspólny światopogląd, czy orientacja naukowa. Tym, co naprawdę łączyło uczniów tej Szkoły, była silna osobowość (nie tylko filozoficzna) K. Twardowskiego. Jednocześnie należy podkreślić, że nie narzucał on swojej wizji filozoficznej. Świadczy o tym zakres zainteresowań samego mistrza i jego wychowanków. Stąd też, były możliwości rozwijania różnych orientacji filozoficznych, ale tylko nieliczni podejmowali tematykę odbiegającą od neopozytywistycznego wzorca.

Najbardziej od tego wzorca odbiegała twórczość W. Tatarkiewicza (choć nie był uczniem Twardowskiego, ale uważał się za „twardowszczyka”), który zadbał o kompleksowe przedstawienie historii filozofii. Napisał też historię estetyki oraz kilka innych monografii z zakresu etyki, choć także, z drugiej strony, rozprawę o naukach nomologicznych i typologicznych, a rozprawa ta może być umieszczona w nurcie analitycznym. Wymienić tu należy jeszcze prace z historii filozofii i etyki autorstwa: Twardowskiego, Dąmbskiej, Witwickiego oraz Czeżowskiego i Kotarbińskiego.

Kontakty z filozofami europejskimi

Na ukształtowanie się polskiej filozofii przedwojennej ogromny wpływ musiały wywrzeć kontakty z filozofami europejskimi, np. poprzez stypendia i wyjazdy zagraniczne. Nie trzeba dodawać, że w filozofii europejskiej panował podówczas wszechpotężny neopozytywizm, tak na kontynencie jak i w Wielkiej Brytanii. I tak np. Maria Ossowska kształciła się u Moore’a (stąd jej etyczne zainteresowania), M. Kokoszyńska – u Wittgensteina, I. Dąmbska i H. Mehlberg – u Moritza Schlicka. Ponadto liczny udział Polaków w konferencjach międzynarodowych, a także podejmowanie na sesjach naukowych w Polsce np. Carnapa i innych filozofów zagranicznych, dopomógł ukierunkować się polskiej filozofii tego okresu. Od początku działalności Koła Wiedeńskiego, rozpoczynają się stałe kontakty neopozytywistów z przedstawicielami Szkoły.

 

Czy są podobieństwa SLW i Koła Wiedeńskiego?

Nie brak głosów twierdzących, że Szkoła Lwowsko-Warszawska była „filią” Koła Wiedeńskiego ze względu na prezentowany program. Adwersarzy, krytycznie nastawionych do tej opinii, można znaleźć poza nurtem lwowsko-warszawskim, jak i w centrum tegoż nurtu. I tak, np. K. Ajdukiewicz (który sam uchodzi za sztandarowego reprezentanta polskiego neopozytywizmu) uważa, że nie ma związków merytorycznych między Kołem Wiedeńskim i SLW, poza pokrewieństwem rozważanych zagadnień i postawy metodologicznej niektórych przedstawicieli Szkoły. Natomiast Wacław Mejbaum jest przekonany o ścisłym związku i kontynuacji idei Koła Wiedeńskiego przez logików polskich. Z kolei Jan Woleński wskazuje na istnienie jedynie stereotypu szkoły lwowsko-warszawskiej jako fragmentu neopozytywizmu.

Adwersarze twierdzą, że nie można wiązać tych dwóch nurtów, ponieważ SLW powstała wcześniej. Co najwyżej można mówić o ewolucji poglądów w kierunku neopozytywistycznego nurtu. Jednak trzeba powiedzieć, że zarówno program Szkoły, jak i neopozytywistyczny kierunek nie rodziły się w próżni. Koło Wiedeńskie powstało na kanwie pozytywistycznych założeń filozofii europejskiej, z którymi twórca Szkoły Lwowsko-Warszawskiej (Kazimierz Twardowski) musiał się zetknąć. Studiował przecież w Wiedniu, Lipsku i w Monachium (co prawda u Franza Brentano, który pozytywistą nie był), podobnie studiowali za granicą K. Ajdukiewicz, J. Łukasiewicz, T. Kotarbiński, S. Leśniewski i inni. W ówczesnej Polsce także szalał rozpaczliwy pozytywizm obejmujący myśl filozoficzną, społeczną, i literacką. Toteż pierwsi uczestnicy Szkoły, byli niejako „wychowankami” prądu pozytywistycznego.

Literatura

• Andrzejewski B. i Kozłowski R. (red.), Słownik Filozofów Polskich, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań, 1999.
• Buczyńska H., Koło Wiedeńskie. Początek neopozytywizmu, Wyd. Comer, Toruń 1993.
• Buczyńska-Garewicz H., Neopozytywizm, s. 471–480, w: Z. Cackowski, J. Kmita, K. Szaniawski, P. Smoczyński (red.), Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny, Zakł. Narod. im. Ossolińskich, Wrocław 1987.
• Carnap R., Hahn H., Neurath O., Wissenschaftliche Weltauffassung. Der Wiener Kreis,  Artur Wolf Verlag, Wien 1929.
• Carnap R., Filozofia jako analiza języka nauki, PWN, Warszawa 1969.
• Comte A., Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej, PWN, Warszawa 1973.
• Kołakowski L., Filozofia pozytywistyczna, PWN, Warszawa 2003.
• Pawlak Józef, (opr.), Neopozytywizm Rudolfa Carnapa i Hansa Reichenbacha, w: Kierunki filozofii współczesnej, cz. I, Zakł. Poligr.-Wydawniczy Pozkal, Inowrocław 1995.
• Popper Karl, Logika odkrycia naukowego, PWN, Warszawa 1977.
• Reichenbach Hans, Sukcesy i klęski empiryzmu, fragment książki Powstanie filozofii naukowej, Warszawa 1960, s. 79-100.
• Skarga B., Comte, Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1970.
• Skarga Barbara, O kilku problemach pozytywizmu polskiego, w: Skarga B. (red. naukowa), Polska myśl filozoficzna i społeczna, T. 2, Książka i Wiedza, Warszawa, 1975.
• Woleński Jan, Filozoficzna Szkoła Lwowsko-Warszawska, PWN, Warszawa 1985.

Ilustracje

Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie (obecnie Ukraina) – źródło: Wikimedia Commons
Kazimierz Twardowski – źródło: Wikimedia Commons
Wacław Sierpiński – źródło: Wikimedia Commons
Alfred Tarski – źródło: Wikimedia Commons
Grupa uczestników III Zjazdu Filozoficznego  – źródło: Wikimedia Commons
Kazimierz Ajdukiewicz – źródło: Wikimedia Commons
Tadeusz Kotarbiński – źródło: Wikimedia Commons
Maria Ossowska – źródło: Wikimedia Commons
Stanisław Leśniewski – źródło: Wikimedia Commons

Zob. też: Pozytywizm i neopozytywizm w Szkole Lwowsko-Warszawskiej (1)
Neopozytywizm w Szkole Lwowsko-Warszawskiej, to fakt czy mit? (3)
Pozytywizm, neopozytywizm, materializm wobec ontologii
Neopozytywizm