Społeczeństwo informacyjne: informacja jako towar

Społeczeństwo informacyjne staje się faktem. W ostatnich dziesięcioleciach nabierało rozmachu w niesłychanie szybkim tempie. Nie tylko ze względu na rozwój informatyki, lecz także przez liczne zastosowania informacji.

Jej rola i zakres wciąż się rozszerzają w przekazywaniu wiedzy, w nauce i kształceniu (również na odległość) oraz w porozumiewaniu się. Szczególne zadanie pełni informacja w mass mediach, gdzie jest podstawowym towarem. Trudno sobie wyobrazić działalność jakiegokolwiek resortu państwa, czy dziedziny życia bez dostępu do informacji. Niezwykłą funkcję informacji podkreśla się w tworzeniu i funkcjonowaniu grup społecznych, czyli w kształtowaniu struktury społecznej oraz w relacjach międzyludzkich, co pozwala m.in. zachować międzypokoleniową ciągłość cywilizacyjną.

Tworzenie się społeczeństwa informacyjnego

Nierzadko mówi się o wielkiej rewolucji społecznej (w 2. połowie XX w.), która dokonała się poprzez zastosowanie elektroniki w przekazie informacyjnym. Na bazie cybernetycznej obróbki danych, nastąpiła radykalna zmiana technik komunikowania się. Za pomocą komputerów oraz sieci komputerowych połączeń, poczty elektronicznej, telefonii komórkowej, zostały zainicjowane przemiany struktury społecznej oraz przemiany kulturowe. Zmieniony został zatem w sposób istotny porządek społeczny. I nie chodzi tu tylko o pojedyncze komunikaty i wzajemne przekazy, czy indywidualne emitowanie i asymilowanie informacji. Może nawet ważniejsze są społeczne przedsięwzięcia, działania, programy, służące procesowi permanentnej komunikacji, generujące informacje, przetwarzające ją, przechowujące, dostarczające itd.

W ramach programów cybernetycznych oraz informatycznych powoływane są wyspecjalizowane instytucje do zarządzania nimi, kumulowania danych (informacji), do budowania technik komunikacyjnych. W ślad za tymi działaniami idzie rozbudowa odpowiedniej infrastruktury oraz kształcenie specjalistów w zakresie zarządzania danymi (informacją), przetwarzania, udostępniania i sprzedaży.

Wszystko to świadczyć ma o powstawaniu społeczeństwa, które jedni nazywają informacyjnym (lub informacji), drudzy – informatycznym, jeszcze inni społeczeństwem sieci lub nawet społeczeństwem zaprogramowanym. Wydaje się, że określenie „społeczeństwo informacyjne” (bądź „społeczeństwo informacji”), jest najbardziej pojemne. Odnosi się zarówno do informatyki (dyscypliny naukowo-technicznej) oraz informatyków, jak też do wszystkich uczestników i użytkowników sieci. Także tych, którzy nie będąc abonentami Internetu korzystają doraźnie z ostatnich kafejek internetowych. (Kafejki internetowe powstały w połowie lat dziewięćdziesiątych, wkrótce po tym, jak udostępniono w Polsce Internet. Jednak w dobie, gdy komputery oraz Internet upowszechniły się, kafejki tracą rację bytu). Co więcej, użycie terminu „społeczeństwo informacyjne” wiąże się z nową postacią, czy stylem życia całego społeczeństwa. Wskazuje także na sposób nowej cyfrowej obróbki informacji i jej przekazywania.

Informacja – głównym towarem

Historia społeczeństwa przebyła już długą drogę. Patrząc wstecz na rozmaite formy jego organizacji, strukturę oraz główny system ekonomiczny, jaskrawo rysują się przeobrażenia, jakie dokonały się w ewolucji społecznej. Zazwyczaj wyróżnia się kilka odrębnych układów ekonomicznych, które kształtowały strukturę społeczeństwa w kolejnych epokach. Począwszy od społeczeństwa pasterskiego, poprzez agrarne i przemysłowe, do społeczeństwa usługowego.

Reprezentatywne dla społeczeństwa usługowego stają się sklepy (wielkie markety), lokale użytkowe, zakłady usługowe, banki, rozmaite kluby itp. Życie wielkomiejskie kwitnie i nadaje ton trendom kulturowym, poprzez kreowanie nowego stylu postaw i zachowań. Charakterystyczne dla tej fazy rozwoju społecznego stają się: reklama, wzmożona konsumpcja, manifestacja oryginalnych zachowań. Modelowy przedstawiciel tej społeczności spędza czas najchętniej w wielkich centrach handlowo – usługowo – rozrywkowych lub w pubach. W Polsce ta postać społeczeństwa jest wciąż żywa, choć już mocno widoczne są symptomy zmian, pod wpływem trendów zachodnich. Tam już od kilku dziesiątków lat formuje się nowa struktura społeczna zwana społeczeństwem informacyjnym.

W społeczeństwie tym, głównym produktem i towarem staje się informacja. Może się ono kształtować jedynie w dużych skupiskach ludzkich, które w szczególności odznaczają się dominacją profesji naukowo-technicznych. Jakkolwiek sama łączność telekomunikacyjna nie jest obwarowana szczególnymi warunkami, to produkcja i przetwarzanie informacji skoncentrowane są w aglomeracjach akademickich. Często rozmieszczonych poza miastem.

Analitycy amerykańscy już wcześniej przewidzieli, że twórcze przetwarzanie informacji stanie się głównym towarem i źródłem bogactwa. Tworzy się zatem nowy typ społeczeństwa, a zarazem nowy rodzaj kultury, z nowymi wartościami. Twierdzi się czasem, że następuje upadek kultury i wartości, ale być może jest to tylko upadek kultury i moralności starego porządku, w miejsce którego powstaje nowa postać kultury i nowy porządek wartości. Być może to zbyt optymistyczne spojrzenie, ale sądzę, że teza ta daje się lepiej uzasadnić. Dopiero czas pokaże, czy stanowisko to jest rzeczywiście dostatecznie uprawnione.

Zmiana struktury zawodowej społeczeństwa. Parki technologiczne

Wokół twórczej grupy naukowców, informatyków i elektroników tworzą się ośrodki naukowo-techniczne, w których znajdują zatrudnienie także liczne grupy pracowników obsługi.

Oczywiście utrzymują się nadal przedstawiciele także innych zawodów. Jednakże obserwuje się przeniesienie punktu ciężkości z usługodawców na pracowników związanych bezpośrednio z informatyzacją rozmaitych sfer życia społecznego. Znaczy to, że sukcesywnie coraz większy odsetek ludzi zatrudnianych jest w sektorze informacyjnym. Zmienia się zatem struktura zawodowa, wzrasta liczebnie klasa twórców naukowych (zwłaszcza w zakresie informatyki), artystycznych, literackich itp.

Jednym z typowych dla kształtującego się społeczeństwa informacyjnego rodzajów ośrodków są „parki technologiczne” („naukowo-technologiczne”), które powstają w pobliżu wielkich miast. Pierwszy, powstał w sławnej dolinie krzemowej, w USA, w latach pięćdziesiątych XX wieku, a obecnie jest ich tam ponad 140. Zdaje się, nie wiadomo dokładnie ile jest obecnie takich placówek na świecie. Powstają one już teraz, można powiedzieć, lawinowo, ale też niektóre z nich upadają.

W Polsce pierwszy park naukowo-technologiczny powstał w Poznaniu (1995), następnie park technologiczny w Krakowie (1998) oraz we Wrocławiu (1998). Wiele większych i mniejszych centrów akademickich może poszczycić się takimi ośrodkami. Jest ich obecnie ponad 40. W 2005 r. pojawiła się informacja o utworzeniu parku technologicznego także w pobliżu Warszawy. Jednak w następnych latach zarówno projekt, jak i wstępne prace organizacyjne w tym zakresie, upadły. Dalsze działania nie zostały podjęte, gdyż miasto nie było w stanie sfinansować projektu.

Zob. Internet, informatyzacja, społeczeństwo sieciowe