Patologia w medycynie

Patologia w medycynie – to nauka o przyczynach, objawach i rozwoju chorób oraz ich skutkach. Oparta jest na doświadczeniu. Pierwszym poważnym bodźcem do rozwoju patologii było odkrycie R. Virchowa, że choroby są wynikiem zmian w komórkach. Prowadziło to do sformułowania podstawowej wiedzy o zapaleniach, zakrzepach i białaczce.

Początki patologii

Jednak pierwsze próby wyjaśniania powstawania chorób i ich skutków pojawiły się już w starożytnej Grecji. Pierwszy wybitny lekarz, uznawany za “ojca medycyny” – Hipokrates, żyjący na przełomie V i IV w. p.n.e. (460–380/370/), sformułował tzw. teorię humoralną. Według tej teorii człowiek dysponuje czterema “humorami” (sokami, płynami organicznymi). Są to: krew, flegma, żółta żółć, czarna żółć. Zachwianie  proporcji tych płynów miało prowadzić do choroby. Na podstawie przewagi jednego z płynów określano temperament człowieka: z przewagą krwi – sangwinik, flegmy – flegmatyk, żółci – choleryk, czarnej żółci – melancholik. 

Przez wiele wieków medycyna opierała się na teorii Hipokratesa o płynach ustrojowych (czyli na patologii humoralnej) w ustalaniu przyczyn chorób. Podzielał te ustalenia także wybitny lekarz grecki, mieszkający w Rzymie (II w. n.e.) – Galen. Odwrót od teorii zapoczątkował dopiero w 1628 r. William Harvey, angielski lekarz, który opracował teorię krążenia krwi. 

Najbardziej przełomowa okazała się praca na temat patologii komórkowej Rudolfa Virchowa (1821–1902), słynnego niemieckiego anatoma i patologa. Odkrył on i opisał wiele patologicznych objawów chorobowych, m.in. leukemii (białaczki), zakrzepicy, zapalenia stawów (arthritis deformans).

Stres

W XX w. patologia wzbogaciła swą wiedzę o pewne determinanty chorobowe (stres i alergię), które nie tylko powodują zaburzenia stanu zdrowia, lecz także zamazują przejrzystość diagnoz i procesów leczenia. Organizm reaguje na różne bodźce fizyczne i psychiczne, które zakłócają jego równowagę ciągiem reakcji fizjologicznych, powodując jednocześnie stan napięcia emocjonalnego. Czynniki ogólnie szkodliwe dla organizmu nazwane zostały stresem.

Jak wykazują prace zapoczątkowane przez Hansa Selye’go (w 1950 r.), kanadyjskiego biochemika  i fizjopatologa (pochodzenia węgierskiego), czynniki te powodują zmiany wydzielnicze niektórych hormonów, przyczyniając się następnie do zaburzeń ustrojowych. Nad teorią stresu pracował przez kilkadziesiąt lat i doszedł do wniosku, że przyczyną bardzo wielu chorób somatycznych jest właśnie stres. Salye jest twórcą teorii stresu i adaptacji, tj. wyzwalania mechanizmów obronnych. 

 H. Selye wyróżnił 3 fazy stresu:

• Faza alarmowa, gdy człowiek staje wobec nowej, nieznanej sytuacji, z którą musi się skonfrontować i najpierw doznaje szoku, a następnie próbuje przeciwdziałać zaistniałej sytuacji;
• Faza adaptacji (odporności), gdy człowiek poradzi sobie ze stresem, a jego życie wraca do normy, chociaż może gorzej znosić inne bodźce, dotąd nieszkodliwe; a jeśli nie poradzi sobie z sytuacją stresową, następuje
• Faza wyczerpania, która ma miejsce w wypadku długotrwałego stresu, z którym sobie człowiek nie poradził. Następuje wówczas utrata odporności i możliwe są zmiany patologiczne w obrębie funkcji fizjologicznych oraz psychicznych.

Alergia

Jak zazwyczaj, tak i w tym wypadku, procesy “nadwrażliwości”, czyli “anafilaksji”, przedstawiał już w starożytności Dioskurides (I w. n.e.). Swoistą reakcję na pewne potrawy i napoje, nazwał “idiosynkrazją”.

Współtwórcą nauki o alergii jest pediatra austriacki (prof. uniw. we Wrocławiu i Wiedniu) Clemens von Pirquet. Prowadząc eksperymenty na zwierzętach, zauważył (w 1906 r.), że po podaniu surowicy występują u nich pewne objawy (gorączka, wysypka, obrzęki, powiększenie węzłów chłonnych), które najpierw nazwał „chorobą posurowiczą”, a w rok później – alergią (co z grec. oznacza: zmienny sposób reagowania).

Wcześniej (w końcu XIX w.) podobne badania prowadził bakteriolog niemiecki (początkowo asystent R. Kocha) Emil von Behring. Badania w tym zakresie podejmowali także francuscy fizjologowie, m.in. Charles Richet. Za badania nad alergią otrzymał w 1913 r. Nagrodę Nobla. Następne badania dowiodły, że ustrój może wykazywać zmienioną odczynowość nie tylko na działanie surowic leczniczych i obcych dla organizmu ciał białkowych, lecz także na działanie (m.in.) pokarmu, leków, kurzu.

Patologiczna reakcja może występować w różnych miejscach:

• w układzie nerwowym
• na skórze
• w szpiku kostnym
• oskrzelach
• naczyniach krwionośnych
• czy stawach.

Najbardziej typowymi chorobami alergicznymi są:

• pokrzywka
• wypryski skórne
• gorączka sienna
• astma
• migrena.

Fizjolog francuski Bernard Halpern, na podstawie opracowania (1937 r.) dwojga uczonych: Daniela Boveta (włos. farmakolog i fizjolog poch. szwajc., w 1957 r. Nagroda Nobla) i Anne-Marie Staub (szwajc. farmakolog) wytworzył w 1942 r. pierwszy lek przeciwalergiczny – antergan. W 1978 r. w Szwecji opracowano test diagnostyki alergicznej, tzw. RAST, który określa jakie czynniki (alergeny) powodują uczulenia pacjenta.

Patologia a wiek

Nasilanie stanów (i procesów) patologicznych organizmu postępuje z wiekiem. Chociaż problemem ludzi starszych interesowano się od początków medycyny, geriatria (specjalność medyczna zajmująca się chorobami wieku starczego) i gerontologia (nauka o starzeniu się organizmu) – to młode dziedziny, powstałe w XX stuleciu.

Wiek biologiczny człowieka określa się na około 120–150 lat, a większość Europejczyków umiera między 60 a 90 rokiem życia. Wciąż nie wiadomo jednoznacznie, jakie czynniki powodują szybszy proces starzenia się organizmu i czy górę biorą czynniki zewnętrzne czy wewnętrzne.

Zob. kategorię Medycyna