Benedykt Morel
Eugenika

Benedykt Morel – Traktat o degeneracji

Benedykt Morel (1809–1873), to francu­sko-austriacki psychiatra, który jako pierwszy sformułował teorię degeneracji gatunku ludzkiego. Następnie, wyłożył tę teorię w swej książce pt. Traktat o degeneracji, wydanej w 1857 r. w Paryżu.

Teoria degeneracji gatunku ludzkiego

B. Morel – nawiązując do Lamarcka – sugerował, że degeneracja jest następstwem wielu czynników środowiskowych. Najczęściej wymieniał choroby, jak też nieodpowiednie postawy społeczne, co w konsekwencji spowodowało upadek człowieka.

Stan teraźniejszy porównywał z okresem biblijnym, zanim człowiek został wygnany z Raju. Czyli tym pierwotnym, nieskażonym, idealnym. Po wypędzeniu z Raju – jego zdaniem – człowiek „sta­czał się”. A prowadziła do tego bieda, zbyt gęste zaludnienie, zatrucia, brak wy­kształcenia, niezdrowe zawody, nadużywanie alkoholu, a także ekscesy seksualne1M. Foucault, Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987, s. 344–347.

Morel był przekonany o nabywaniu cech patologicznych w niezdrowym środowisku, które następnie przekazywane miały być potomstwu. To z kolei, miało powodować utrwalanie i w dodatku, narastanie patologii. Proces degeneracji, jak przekonywał, będzie postępował, aż do wymarcia gatunku. Każdego, kto zakwalifikowany został do grupy osób patologicz­nych, zagrażających istniejącemu porządkowi społecznemu, nazywano odtąd – „degenera­tem”2I. Sugalska, Eugenika. W poszukiwaniu istoty niemieckiego totalitaryzmu, Bogucki Wyd. Naukowe 2015 oraz PWN, s. 43..

Cechy degeneratów 

Benedykt Morel
Benedykt Augustyn Morel

Benedykt Augustyn Morel wyróżnił trzy wspólne cechy degeneratów:

  • „zaburzenia umysłowe (debilizm)
  • piętna na twarzy i ciele 
  • emocjonalizm i pesymizm”.

Natomiast natężenie degeneracji, określał w czterostopniowej skali:

  • (1) Osoby nerwowe i histeryczne (neurastenicy).
  • (2) Osoby z zaburzeniami emocjonalnymi, moralnie niedostosowane (prostytutki i przestępcy).
  • (3) Osoby upośledzone umysłowoimbecy­le kierujące się instynktami.
  • Na najniższym stopniu rozwoju umysłowego i emocjonalnego (4) umieścił idiotów, którzy podlegają zupełnie instynktom3Zob. R. Kujawski, Polska literatura psychia­tryczna o degeneracji i dziedziczności zaburzeń psychicznych w drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku, „Psychiatria i Psychoterapia”, 2013/9(3), s. 25–26..

Ale w społeczeństwie upowszechnił się też inny podział degeneracji – czteroczłonowy: Rozróżnia on degenerację:

  • ze względów materialnych,
  • pod względem moralnym,
  • pod względem fizycznym,
  • a także umysłowym.

Panowało wówczas przekonanie, że ludzie dotknięci degeneracją nie są w sta­nie samodzielnie wydostać się z niej, podźwignąć, a zatem los ich jest już przesądzony.

Artyści i literaci 

Benedykt Morel: Max Nordau
Max Nordau

Koncepcję Morela podchwycił m.in. filozof i lekarz (pochodzenia żydowskiego) Max Nordau, który także w industrialnym modelu urbanizacji doszukiwał się przyczyn degeneracji. Jednak największa szkoda – jego zdaniem – płynie ze sfery kultury. W związku z tym pisał, że to artyści i literaci wyrządzają społeczeństwu największą szkodę przez swe dzieła. Że promują zdegenerowanych bohaterów, tj. ich „rozpustne zacho­wania, uzależnienie od narkotyków, prostytucję i przestępczość”, i w ten sposób „wypaczają rzeczywistość”4M. Musielak, Sterylizacja ludzi ze względów eugenicznych w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i w Polsce (1899–1945), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008, s. 34..

Max Nordau, to ważna postać w środowiskach żydowskich. Przede wszystkim jest jednym z głównych twórców i ideologów ruchu syjonistycznego (powstałego pod koniec XIX w.). Ruch został powołany do odnowy biologicznej i rasowej Żydów żyjących w diasporze, w ramach którego rozwijana była również eugenika żydowska.

Benedykt Morel: Emil Zola
Emil Zola

Wielu autorów i twórców (m.in. Nietzschego, Wa­gnera, Ibsena i Zolę) Nordau uważał za pseudogeniuszy i degeneratów. Nazywa­ł ich „lunatykami i szaleńcami […] kalekami i błaznami sztuki i literatury”5M. Musielak, Sterylizacja ludzi ze względów eugenicznych w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i w Polsce (1899–1945), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008, s. 34..

Ale, co ciekawe, Zola krytykowany przez Nordaua, także wzorował się na Morelu. Co więcej, „proza Zoli stanowiła swego rodzaju egzemplifikację teorii Morela, tym bardziej, że pisarz pilnie śledził prace lekarzy i biologów na temat dziedziczno­ści”6M. Musielak, Sterylizacja ludzi ze względów eugenicznych w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i w Polsce (1899–1945), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008, s. 34..

I rzeczywiście, literatura Zoli (w lżejszej formie) wyjaśniała szerokim kręgom czytelni­ków, w jaki sposób dochodzi do degeneracji społeczeństwa. Utrzymywał, podobnie jak inni, że jest ona wynikiem przestępstw i defektów. A te z kolei, wynikają ze złych nawyków i leniwego życia.

 

Literatura
  • Carrel A., Człowiek istota nieznana, Wyd. „Biblioteka Wiedzy”, Trzaska, Ebert i Michalski, Warszawa 1938.
  • Foucault M., Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987.
  • Gawin M., Rasa i nowoczesność, Wyd. Neriton, Inst. Historii PAN, Warszawa 2003.
  • Kujawski R., Polska literatura psychia­tryczna o degeneracji i dziedziczności zaburzeń psychicznych w drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku, „Psychiatria i Psychoterapia”, 2013/9(3).
  • Musielak M., Sterylizacja ludzi ze względów eugenicznych w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i w Polsce (1899–1945), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008.
  • Popowicz K., Lamarkizm społeczny. Rasizm i eugenika we Francji, Wyd. Uniw. Warszawskiego, Warszawa 2009.
  • Skrzypek A., Historia społeczna Europy XIX i XX wieku, Wyd. Poznańskie, Poznań 2009.
  • Sugalska I., Eugenika. W poszukiwaniu istoty niemieckiego totalitaryzmu, Bogucki Wyd. Naukowe 2015 oraz PWN.
  • Uzarczyk K., Podstawy ideologiczne higieny ras i ich realizacja na przykładzie Śląska w latach 1924–1944, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002.

Iva Kalina, 13.10.2017

Ilustracje

Benedykt Augustyn Morel – źródło: Wikimedia Commons
Max Nordau – źródło: Wikimedia Commons
Emil Zola – źródło: Wikimedia Commons

Zob. Kategorię: Eugenika (Pasek boczny lub w MENU)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *